Τσεζάρε Μπεκαρία

Ο σπουδαίος διαφωτιστής με το έργο του «Περί Εγκλημάτων και Ποινών» άλλαξε τον τρόπο που λειτουργεί το σύγχρονο δικαστικό σύστημα. Ο Ιταλός φιλόσοφος και πολιτικός (15 Μαρτίου 1738 – 28 Νοεμβρίου 1794) έθεσε τις βάσεις στον τομέα της ποινολογίας καταδικάζοντας τα βασανιστήρια και τη θανατική ποινή. Γεννήθηκε στο Μιλάνο και σπούδασε στο ιησουίτικο Κολλέγιο της Πάρμας.
Αρχικά, εκδήλωσε ενδιαφέρον για τα μαθηματικά, αλλά η μελέτη του έργου του Μοντεσκιέ μετάστρεψε την προσοχή του προς τα οικονομικά. Η πρώτη του έκδοση, το 1762, ήταν μία διατριβή για τη διακύμανση του νομίσματος στα κρατίδια του Μιλάνου μαζί με την προτεινόμενη αντιμετώπισή της. Εκείνη την εποχή, ο Μπεκαρία μαζί με τους αδερφούς Αλεσάντρο και Πιέτρο Βέρι, καθώς και πλήθος άλλων νεαρών διανοούμενων από την αριστοκρατία του Μιλάνου, ίδρυσαν τη λογοτεχνική εταιρεία «Ακαδημία των Γροθιών», ειρωνευόμενοι τις τυπολατρικές ακαδημίες που αφθονούσαν στην Ιταλία. Οι αδερφοί Βέρι και ο Μπεκαρία ξεκίνησαν μία σημαντική μεταρρυθμιστική πολιτιστική κίνηση, με επίκεντρο την εφημερίδα τους «Il Caffè», που εκδιδόταν από το 1764 και για δύο περίπου χρόνια, εμπνεόμενοι από το λογοτεχνικό περιοδικό των Άντισον και Στιλ «The Spectator» και ανάλογα του είδους του.
Το «Il Caffè» αντιπροσώπευε μία τελείως νέα πολιτιστική στιγμή στη βόρεια Ιταλία. Με τη ρητορική του Διαφωτισμού και με θεματολογία που ισορροπούσε μεταξύ κοινωνικο-πολιτικών άρθρων και λογοτεχνικών προβληματισμών, προσέλκυσε την προσοχή των μορφωμένων τάξεων της Ιταλίας, εισάγοντας τις σύγχρονες θεωρίες των Βολταίρου και Ντιντερό. Το 1764, ο Μπεκαρία δημοσίευσε τη σύντομη αλλά –δικαίως- φημισμένη πραγματεία του, «Περί Εγκλημάτων και Ποινών». Σε αυτή, ο Μπεκαρία διατύπωνε τα πρώτα επιχειρήματα εναντίον της θανατικής ποινής.
Η πραγματεία του υπήρξε το πρώτο ολοκληρωμένο έργο ποινολογίας, συνηγορώντας υπέρ της αναθεώρησης του ποινικού νομικού συστήματος. Επρόκειτο για την πρώτη μελέτη που υποδείκνυε ότι η ποινική δικαιοσύνη όφειλε να υπόκειται σε λογικές αρχές. Ο Μπεκαρία αντανακλούσε τις πεποιθήσεις της ομάδας του «Il Caffè», που επιδίωκε να προκαλέσει μεταρρύθμιση βάσει των αρχών του Διαφωτισμού. Το σπουδαιότερο επίτευγμα του βιβλίου ήταν να θέσει με σαφήνεια και εμφατικό τόνο, βασισμένο σε μια βαθιά αίσθηση ανθρωπισμού, το πρόβλημα του άδικου δικονομικού συστήματος. Αυτό το ανθρωπιστικό αίσθημα ήταν που έκανε τον Μπεκαρία να κάνει έκκληση για εξορθολογισμό των νόμων. Μέσα σε 18 μήνες, το βιβλίο γνώρισε 6 εκδόσεις. Μεταφράστηκε στα γαλλικά από το Αντρέ Μορεγιέ το 1766 και δημοσιεύτηκε με ανώνυμο σχολιασμό από τον Βολταίρο.
Η αγγλική έκδοση εμφανίστηκε το 1767, ενώ μεταφράστηκε και σε πολλές άλλες γλώσσες. Οι αρχές τις οποίες επικαλούνταν ο Μπεκαρία ήταν η Λογική, η κατανόηση του κράτους ως ένα είδος συμβολαίου, και, πάνω απ’ όλα, η αρχή της ωφέλειας ή της μέγιστης ευτυχίας του μέγιστου αριθμού ανθρώπων. Εκτός από την καταδίκη της θανατικής ποινής (βασισμένη σε δύο επιχειρήματα: α) επειδή το κράτος δεν έχει το δικαίωμα να αφαιρεί ζωές και β) επειδή η θανατική ποινή δεν είναι ούτε χρήσιμη ούτε αναγκαία μορφή τιμωρίας), ο Μπεκαρία ανέπτυξε στην πραγματεία του πληθώρα καινοτόμων αρχών: α) η τιμωρία πρέπει να έχει προληπτική και όχι κολαστική λειτουργία, β) η τιμωρία πρέπει να είναι ανάλογη του διαπραχθέντος εγκλήματος, γ) η βεβαιότητα της τιμωρίας, και όχι η αυστηρότητά της, οδηγεί στην πρόληψη, δ) οι δικαστικές διαδικασίες πρέπει να είναι δημόσιες και τέλος ε) προκειμένου να είναι αποτελεσματική, η τιμωρία πρέπει να είναι άμεση.
Μαζί με τους αδερφούς Βέρι, ο Μπεκαρία ταξίδεψε στο Παρίσι όπου έτυχε θερμής υποδοχής από τους φιλοσόφους της εποχής. Στη συνέχεια αποσύρθηκε μόνιμα στο σπίτι του. Η ρήξη με τους αδερφούς Βέρι δεν αποκαταστάθηκε ποτέ, καθώς δεν κατάλαβαν ποτέ γιατί ο Μπεκαρία εγκατέλειψε στο αποκορύφωμα της επιτυχίας. Πολλές μεταρρυθμίσεις στους ποινικούς κώδικες των ευρωπαϊκών εθνών αντανακλούν τις απόψεις του Μπεκαρία, αν και πολύ λίγοι σύγχρονοί του πείστηκαν από τα επιχειρήματά του κατά της θανατικής ποινής. Όταν το Μεγάλο Δουκάτο της Τοσκάνης έγινε το πρώτο κράτος που κατάργησε τη θανατική ποινή, βασίστηκε στο επιχείρημα της μη ωφελιμότητας της εσχάτης των ποινών και όχι στην έλλειψη του κρατικού δικαιώματος να εκτελεί πολίτες.
Τον Νοέμβριο του 1768, ο Μπεκαρία ανέλαβε την έδρα νομικής και οικονομίας, που ιδρύθηκε ειδικά γι’ αυτόν, στο Κολλέγιο του Μιλάνου. Οι διαλέξεις του στην πολιτική οικονομία, βασισμένες σε αυστηρά ωφελιμιστικές αρχές, βρίσκονταν σε απόλυτη συμφωνία με την αγγλική σχολή οικονομολόγων. Ο Μπεκαρία δεν κατόρθωσε ποτέ να γράψει άλλο έργο αντάξιο του «Περί Εγκλημάτων και Ποινών», αν και έκανε αρκετές ημιτελείς προσπάθειες. Μια σύντομη πραγματεία για το λογοτεχνικό στυλ ήταν η μοναδική που έφτασε στο τυπογραφείο. Το 1771 ο Μπεκαρία έγινε μέλος του ανώτατου οικονομικού συμβουλίου. Το 1791, διορίστηκε στην επιτροπή για την αναθεώρηση του δικανικού κώδικα, όπου και η συμβολή του ήταν πολύτιμη. Απεβίωσε στο Μιλάνο.