Ο Άνθρωπος των Πάγων

Έμεινε περίπου 5.000 χρόνια θαμμένος σ’ έναν παγετώνα στα σύνορα Αυστρίας-Ιταλίας πριν τον βρουν ορειβάτες, ξαπλωμένο στο χιόνι που έλιωνε, το 1991. Τώρα «κατοικεί» σε παγωμένο δωμάτιο σ’ ένα μουσείο της Ιταλίας.

Στα 19 χρόνια που πέρασαν από την ανακάλυψή του, ο Άνθρωπος των Πάγων έχει μελετηθεί εξονυχιστικά. Ωστόσο, μόλις το περασμένο καλοκαίρι οι ερευνητές πρόσεξαν στο παγωμένο σώμα της μούμιας μια σημαντική λεπτομέρεια, που αλλάζει άρδην την ιστορία της: Ο «Otzi» (προφέρεται: Έτσι), που πήρε το όνομά του από την περιοχή όπου βρέθηκε, τις Άλπεις Έτσταλερ, δεν πέθανε από το κρύο ενώ βοσκούσε τα πρόβατά του, όπως κάποιοι πίστευαν· τον σκότωσαν. Πρόκειται για θύμα πολέμου, δολοφονίας ή ανθρωποθυσίας.

Οι ακτίνες Χ αποκάλυψαν μια αιχμή βέλους χωμένη στον αριστερό ώμο του, τραύμα που δεν θα μπορούσε να προκαλέσει ο ίδιος στον εαυτό του. Η πληγή, σαν μαύρη κηλίδα κάτω από το δέρμα της μούμιας, εντοπίζεται πρώτη φορά. Αν και δεν υπάρχουν ούτε το στέλεχος του βέλους στην πληγή ούτε ίχνη αίματος στην είσοδο του βέλους, είναι βέβαιο ότι ο Άνθρωπος των Πάγων χτυπήθηκε από πίσω.

Ποιος όμως το έκανε και γιατί;

«Μάλλον δεν θα το μάθουμε ποτέ» λέει ο αρχαιολόγος Johan Reinhard, «εσωτερικός εξερευνητής» της NGS. «Ίσως πρόκειται για δολοφονία· ή για θυσία».Ο Reinhard έχει πείρα στις μούμιες. Μεταξύ αυτών που έχει ανακαλύψει είναι η «Κόρη των Πάγων», στις πλαγιές του Νεβάδο Αμπάτο στο Περού, το 1995. Μελετώντας ορεινούς πολιτισμούς στις Άνδεις, τα Ιμαλάια και αλλού, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο θάνατος του Ανθρώπου των Πάγων δεν ήταν τυχαίος.

«Κοιτάξτε πού πέθανε» λέει ο Reinhard. «Είναι ένα ξεχωριστό πέρασμα ανάμεσα σε δύο από τις ψηλότερες κορυφές των Άλπεων Έτσταλερ. Σε τέτοια μέρη έκαναν προσφορές στους θεούς τους οι άνθρωποι των ορεινών πολιτισμών. Ξέρουμε ότι η λατρεία των βουνών ήταν σημαντική στην προϊστορική Ευρώπη κατά την Εποχή του Χαλκού» λέει. «Υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι ίσως έπαιζε ρόλο και παλιότερα, στη Χαλκολιθική Εποχή».

Η ερμηνεία του Reinhard φαίνεται να δίνει απάντηση στα ερωτήματα των ειδικών σχετικά με τα τέχνεργα που βρέθηκαν μαζί με τη μούμια. Το σπάσιμο αντικειμένων, για παράδειγμα, αποτελούσε τελετουργική πράξη της νεολιθικής Ευρώπης. Αυτό ίσως εξηγεί τα σπασμένα βέλη κοντά στη μούμια. Ο χάλκινος πέλεκυς –ο παλαιότερος προϊστορικός πέλεκυς που βρέθηκε στην Ευρώπη με ανέπαφα δεσίματα και λαβή– είναι επίσης σημαντικός. Αν επρόκειτο για δολοφόνους, θα είχαν πάρει μαζί τους κάτι τόσο χρήσιμο.

Αν όμως ήταν άνθρωποι που πραγματοποιούσαν μια τελετή, ίσως τον άφησαν στον Άνθρωπο των Πάγων για να τον χρησιμοποιήσει στην άλλη ζωή ή ως προσφορά στους θεούς.
Άλλη μία ένδειξη είναι το ότι η μούμια βρέθηκε σε ένα φυσικό χαντάκι κατά μήκος του περάσματος. Σύμφωνα με προγενέστερες ερμηνείες, είχε καταφύγει εκεί για να προφυλαχτεί από την κακοκαιρία. «Το χαντάκι όμως δεν είναι βαθύ και βρίσκεται σ’ ένα ψηλό σημείο του περάσματος. Θα ήταν ακατάλληλο για προφύλαξη από θύελλες» εξηγεί ο Reinhard. Ίσως, λοιπόν, έθαψαν εκεί τον Άνθρωπο των Πάγων αυτοί που τον σκότωσαν, και γι’ αυτό η σορός του είναι τόσο καλά διατηρημένη.

Οι απόψεις του Reinhard δεν έχουν πείσει τους Ευρωπαίους ειδικούς, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγεται και ο συντηρητής της μούμιας, ο παθολόγος Eduard Egarter Vigl, από το Αρχαιολογικό Μουσείο του Νότιου Τιρόλου. «Ο Άνθρωπος των Πάγων χτυπήθηκε από πίσω με βέλος» λέει, υποστηρίζοντας ότι ο Otzi ίσως έτρεχε για να ξεφύγει από κάποιον που τον κυνηγούσε.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι τα βέλη δεν είναι αποτελεσματικό μέσο τελετουργικής θανάτωσης και ότι δεν υπάρχει καμία σαφής απόδειξη ότι γίνονταν θυσίες στη Χαλκολιθική Εποχή.

«Γνωρίζω ότι η ερμηνεία αυτή αμφισβητείται» παραδέχεται ο Reinhard. «Αλλά πρέπει να δούμε αυτά τα τέχνεργα όχι μόνο σε σχέση μεταξύ τους αλλά και σε συνάφεια με το κοινωνικό, θρησκευτικό και γεωγραφικό πλαίσιο».