Καλαμωτή, ένα μεσαιωνικό χωριό

Στη νοτιοανατολική πλευρά της Χίου βρίσκεται κτισμένη η Καλαμωτή, ένα μεσαιωνικό χωριό με πλούσια αρχιτεκτονική δομή, παράδοση και ιστορία. Πιστεύεται ότι το χωριό κτίσθηκε στη σημερινή θέση από τους Γενουάτες στα τέλη του 14ου αιώνα και προήλθε από την συνένωση άλλων μικρότερων γειτονικών οικισμών. «Μέγα και ισχυρό χωρίον μετά πύργου μεγίστου και υψηλού αφού οράται το της μαστίχης μέγα πεδίον», αναφέρει ο Χριστόφορος Μπουοντελμόντε που είχε επισκεφθεί το 1415 την Χίο.

Κύρια στοιχεία και χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της πολεοδομικής οργάνωσης ήταν το κλειστό τετράπλευρο σχήμα, το συνεχές και αδιάσπαστο αμυντικό τείχος, που σχηματιζόταν από τους εξωτερικούς τοίχους των περιμετρικών σπιτιών, οι λίγοι και στενοί δρόμοι που καλύπτονταν κατά διαστήματα με εγκάρσια τόξα και καμάρες, οι μικρές διαστάσεις των κοινόχρηστων χώρων, η απουσία δένδρων, η πληθώρα εκκλησιών και οι συνεχείς λιθόκτιστες προσόψεις των κατοικιών.Η δομή και η πολεοδομική τους οργάνωση ήταν τέτοιες που να εξασφάλιζαν άμυνα και προστασία από τις πειρατικές επιδρομές.

Τα περισσότερα από αυτά τα στοιχεία είναι ορατά και από τον σημερινό επισκέπτη του παλιού οικισμού. Τα σπίτια ήταν κατά το πλείστο διώροφα, με το σταύλο και τους βοηθητικούς χώρους παραγωγής στο ισόγειο και την κυρίως κατοικία στον όροφο, την οποία αποτελούσαν το μαγειριό, η σάλα (το καλό δωμάτιο για τους επισκέπτες), 2-3 δωμάτια και σε ορισμένες περιπτώσεις το άγερτο ή ξάτο απ' όπου ανέβαιναν στη βότα, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να κινηθούν πάνω στα δώματα και να φθάσουν σ' οποιοδήποτε σημείο του χωριού. Οι κάτοικοι στο σύνολό τους, από της ιδρύσεως του χωριού, ασχολούντο αποκλειστικά με την γεωργία.Τα κυριότερα προϊόντα που παρήγαγαν ήταν η μαστίχα, το ελαιόλαδο, τα δημητριακά, το βαμβάκι, το γλυκάνισο, τα σύκα και τα αμύγδαλα, πολύ δε μεταγενέστερα, από το 1922 και μετά, ο καπνός.

Σήμερα οι λίγοι ασχολούμενοι με τη γεωργία στηρίζουν το εισόδημά τους στην παραγωγή οπωροκηπευτικών. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, η Καλαμωτή αποτελούσε μια μικρή, κλειστή ανθρώπινη κοινωνία που αναπαραγόταν, σχεδόν πανομοιότυπα, με τις αρχές, συνήθειες και έθιμα που ήδη εκθέσαμε.Η πρόοδος της Επιστήμης και της Τεχνολογίας και η τρομακτική αλλαγή των συνθηκών ζωής που αυτή επέφερε, άνοιξαν τη μικτή αυτή και αυτοσυντηρούμενη κοινωνία στον έξω κόσμο, ανατάραξαν την ήρεμη ζωή, τις πάγιες αρχές και τρόπους συμπεριφοράς και την κατέστησαν – σε διάστημα μικρότερο των 50 ετών – παθητικό δέκτη και πιστό αναμεταδότη ξενόφερτων συνηθειών και προτύπων, ενώ ταυτόχρονα βελτίωσαν σημαντικά το βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο και άλλαξαν ριζικά την εμφάνιση, δομή και τρόπο απασχόλησης των κατοίκων του σύγχρονου χωριού.

Η ανέγερση του Δημοτικού Σχολείου στην περίοδο 1913-21, και των δύο πτέρυγων του Γυμνασίου στην περίοδο 1950-55, το Γρηγοριάδειο Υδραγωγείο και ο ηλεκτροφωτισμός που έγιναν σύγχρονα μ' αυτές, η κατασκευή υπονόμων σ' όλο το χωριό, η τσιμεντόστρωση των δρόμων και η υδροδότηση κάθε σπιτιού χωριστά, αποτελούν σημαντικά έργα υποδομής της σύγχρονης Καλαμωτής που σηματοδοτήθηκαν από την τεχνολογική εξέλιξη, αναβαθμίστηκαν σε πρωταρχική ανάγκη από τη δίψα των κατοίκων του χωριού για πρόοδο και ευημερία και υλοποιήθηκαν μέσα από την συνεργασία και στο πνεύμα ενεργού ενδιαφέροντος και αγάπης τόσο των μόνιμων κατοίκων της όσο και των παιδιών της.

Η Καλαμωτή υπήρξε από πολύ παλιά το πνευματικό και διοικητικό κέντρο των Μαστιχοχώρων και τούτο όχι λόγω της πληθυσμιακής της υπεροχής έναντι των άλλων χωριών της νότιας Χίου, αλλά για δύο κυρίως λόγους: πρώτο, λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο κέντρο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχώρων και δεύτερο λόγω της αγάπης των κατοίκων της για την πρόοδο και την έμφυτη κλίση τους στα γράμματα και τις επιστήμες. Τούτο επιβεβαιώθηκε απόλυτα, ιδίως μετά την ίδρυση του Γυμνασίου Καλαμωτής, όπου δεκάδες παιδιών της απεφοίτησαν από τα Πανεπιστήμια και τις ανώτερες σχολές του Κράτους σε τέτοιο ποσοστό, σε σχέση με τον πληθυσμό της, που δύσκολα θα βρεις όμοιο στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο.

Η Καλαμωτή υπήρξε έδρα του πάλαι ποτέ Δήμου Μαστιχοχωρίων, έδρα του Ειρηνοδικείου, Αγρονομείου, Σταθμού Χωροφυλακής και των παλαιών Τ.Τ.Τ. Σήμερα η Καλαμωτή αποτελεί μια ανθρώπινη κοινωνία με 600 περίπου μόνιμους κατοίκους, χωρίς βασικές ελλείψεις και ιδιαίτερες ανάγκες, με την τρίτη ηλικία να πλειοψηφεί και με το πρόβλημα της ερήμωσης και εγκατάλειψης να σκιάζει το μέλλον του ιστορικού αυτού χωριού. Η διατήρηση και αξιοποίηση του μεσαιωνικού τμήματος του χωριού και η ορθολογική τουριστική ανάπτυξη της παραλίας της, της Κώμης, σε συνδυασμό με την προστασία της φυσικής ομορφιάς, αποτελούν κατευθύνσεις άρρηκτα συνδεδεμένες με την επιβίωση, ιστορική συνέχεια και το μέλλον της Καλαμωτής.