«Tο Eλληνικό Eθνος, γένεση και διαμόρφωση του νέου Eλληνισμού»
Βασική προσπάθεια του γνωστού ιστορικού είναι να διερευνήσει τις προϋποθέσεις δημιουργίας της ελληνικής εθνικής συνείδησης.
Αυτές είναι μέσα στον ιστορικό χρόνο, από την αρχαιότητα ακόμα, με πολιτιστικές συνισταμένες που καθορίζουν την ύπαρξη μιας ελληνικής εθνότητας, ενός ελληνικού λαού.
Πιο συγκεκριμένα ξεκινά από τη διαπίστωση της αδυναμίας να οριστεί με σαφήνεια η έννοια του έθνους.Ωστόσο η ύπαρξη κοινότητας με διαμορφωμένη αυτού που λέμε εθνικη συνείδηση κάνει αναγκαία την επιστημονική ιστορική εξήγηση της σε αντίθεση με άλλες μεταφυσικές ερμηνείες.
Σ’ όλη την πορεία των χρόνων από τη αρχαιότητα ο «ελληνισμός», ως εθνότητα, διατήρησε πολιτισμικά χαρακτηριστικά που λειτουργούσαν ενοποιητικά.Ήταν η συναίσθηση της κοινής καταγωγής των αρχαίων, η ιδιαίτερη πολιτιστική φυσιογνωμία των ελληνιστικών χρόνων και ακολούθως οι ενίσχυση των υλικών δεσμών και ο εξελληνισμός στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία που βαθαίνει ως πολιτική ενότητα.
Παράλληλα καθοριστικός είναι ο ρόλος του Χριστιανισμού που θα διχάσει αρχικά όσους νιώθουν Έλληνες. Ίσως είναι η σημαντικότερη εξασθένηση του αισθήματος της συνέχειας.
Ως τον 11ο αιώνα η σημασία των λέξεων Έλληνας και ελληνικός ταυτίζεται με το ειδωλολάτρης, παγανιστής.
Βέβαια το Βυζάντιο είναι μια συνέχεια των ελληνιστικών βασιλείων, κάτι που φαίνεται στη γλώσσα και στη νομοθεσία. Θα χρειαστούν οι αναγεννητικές προσπάθειες που ξεκινούν μετά την εικονομαχία και εκδηλώνονται σαφέστερα με την αναγεννητική κίνηση του 11ο αι. για να φτάσουμε στο σημείο να θεωρηθεί το Βυζάντιο εκχριστιανισμένο ρωμαϊκό κράτος του ελληνικού έθνους.
Οι εθνολογικές εξελίξεις είναι αναμφισβήτητες με Γαλάτες, Γότθους, Άραβες, Σλάβους, Βούλγαρους, Αλβανούς, Φράγκους να εισχωρούν ή και εγκαθίστανται στα εδάφη των βυζαντινών.
Η πολιτιστική ελληνική βάση που υπάρχει στη νότια βαλκανική λειτουργεί πολλές φορές αφομοιωτικά, έτσι ώστε δεν έχουμε ουσιώδη σημάδια αυτών των εθνολογικών εξελίξεων, εκτός ίσως από κάποια τοπωνύμια που καθιερώθηκαν.
Έτσι εξελληνίζονται οι περισσότεροι, ακόμα και αν διατηρούν το γλωσσικό τους ιδίωμα, όπως συμβαίνει με Αλβανούς και Βλάχους.Άλλες φορές κυρίως στη βόρεια βαλκανική έχουμε συγκρότηση νέων εθνοτήτων, όπως οι Βούλγαροι. Όλα αυτά επιφέρουν εθνολογικές μεταβολές κυρίως στις περιοχές Θράκης, Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας.
Έτσι δίνεται η λαβή στη θεωρία του Fallmerayer που ισχυρίζεται ότι ο λαός που δημιούργησε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό δεν υπάρχει πλέον, θεωρία που εξυπηρετεί τις αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης.Ωστόσο, η ελληνική γλώσσα παραμένει το κοινό όργανο συνεννόησης διαφορετικών πληθυσμών και η εναργέστερη ένδειξη της συνέχειας του ελληνισμού ως λαού.
Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 11ου και 19ου αι. θα έχουμε την ανάπτυξη της ελληνικής εθνικής ιδέας.Καθοριστικά θα είναι τα γεγονότα που συμβαίνουν στο Μάτζικερτ το 1071 όπου το Βυζάντιο χάνει μέρος της Μ. Ασίας και συρρικνώνεται, το 1078 με το οριστικό σχίσμα το Βυζάντιο αποκόπτεται από τη Δύση και το 1204 με την ουσιαστική διάλυση της αυτοκρατορίας από τους Φράγκους. Μετά από αυτά είναι το ελληνικό στοιχείο που απομένει στο Βυζάντιο και προβάλλεται η ελληνική ιδέα και παιδεία.
Η λέξη Έλληνας ξαναπαίρνει σιγά – σιγά το εθνολογικό και πολιτιστικό περιεχόμενό της. Παράλληλα γεφυρώνεται το χάσμα επίσημου και λαϊκού πολιτισμού και επιτυγχάνεται συμβιβασμός μεταξύ αρχαιότητας και χριστιανισμού.
Η απόσχιση των μη-ελληνικών λαών όπως οι Σέρβοι και η δημιουργία νέων κέντρων όπως η Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, η Άρτα, ο Μυστράς, η δημιουργία μέσης τάξης που μαζί με το λαό αμφισβητούν την αριστοκρατία, όλα αυτά θα δημιουργήσουν το υπόβαθρο για ενιαίο εθνικό ελληνικό κράτος. Η ιδέα της συνέχειας του ελληνισμού θα παρουσιαστεί με το Χαλκοκονδύλη, μαθητή του Γεμιστού.Η οθωμανική κατάκτηση θα καθορίσει νέους δυναμικούς παράγοντες. Η εκκλησία που θα έχει και πολιτικό ρόλο, οι Φαναριώτες και οι πρόκριτοι.
Η ανάπτυξη της εθνικής ιδέας θα γίνει, παρά την αντίφαση ότι οι τρεις νέοι παράγοντες είναι ταυτόχρονα συνεργάτες των Οθωμανών και ηγέτες του έθνους.Το βάθεμα της εθνικής συνείδησης θα γίνει με τους κλέφτες και τους αρματολούς.Έτσι θα φτάσουμε στο 18ο αι. και με το νεοελληνικό διαφωτισμό θα διαμορφωθεί η εθνικοαπελευθερωτική ιδεολογία. Η πιο δυναμική μερίδα της αστικής τάξης, που βρίσκεται σε επαφή και με τις διεργασίες στη δυτική Ευρώπη θα αναλάβει την πρωτοβουλία.
Το ελληνικό έθνος είναι πλέον συντελεσμένο και οι ιστορικές εξελίξεις θα οδηγήσουν στην επανάσταση του 1821.
Αυτές είναι μέσα στον ιστορικό χρόνο, από την αρχαιότητα ακόμα, με πολιτιστικές συνισταμένες που καθορίζουν την ύπαρξη μιας ελληνικής εθνότητας, ενός ελληνικού λαού.
Πιο συγκεκριμένα ξεκινά από τη διαπίστωση της αδυναμίας να οριστεί με σαφήνεια η έννοια του έθνους.Ωστόσο η ύπαρξη κοινότητας με διαμορφωμένη αυτού που λέμε εθνικη συνείδηση κάνει αναγκαία την επιστημονική ιστορική εξήγηση της σε αντίθεση με άλλες μεταφυσικές ερμηνείες.
Σ’ όλη την πορεία των χρόνων από τη αρχαιότητα ο «ελληνισμός», ως εθνότητα, διατήρησε πολιτισμικά χαρακτηριστικά που λειτουργούσαν ενοποιητικά.Ήταν η συναίσθηση της κοινής καταγωγής των αρχαίων, η ιδιαίτερη πολιτιστική φυσιογνωμία των ελληνιστικών χρόνων και ακολούθως οι ενίσχυση των υλικών δεσμών και ο εξελληνισμός στην ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία που βαθαίνει ως πολιτική ενότητα.
Παράλληλα καθοριστικός είναι ο ρόλος του Χριστιανισμού που θα διχάσει αρχικά όσους νιώθουν Έλληνες. Ίσως είναι η σημαντικότερη εξασθένηση του αισθήματος της συνέχειας.
Ως τον 11ο αιώνα η σημασία των λέξεων Έλληνας και ελληνικός ταυτίζεται με το ειδωλολάτρης, παγανιστής.
Βέβαια το Βυζάντιο είναι μια συνέχεια των ελληνιστικών βασιλείων, κάτι που φαίνεται στη γλώσσα και στη νομοθεσία. Θα χρειαστούν οι αναγεννητικές προσπάθειες που ξεκινούν μετά την εικονομαχία και εκδηλώνονται σαφέστερα με την αναγεννητική κίνηση του 11ο αι. για να φτάσουμε στο σημείο να θεωρηθεί το Βυζάντιο εκχριστιανισμένο ρωμαϊκό κράτος του ελληνικού έθνους.
Οι εθνολογικές εξελίξεις είναι αναμφισβήτητες με Γαλάτες, Γότθους, Άραβες, Σλάβους, Βούλγαρους, Αλβανούς, Φράγκους να εισχωρούν ή και εγκαθίστανται στα εδάφη των βυζαντινών.
Η πολιτιστική ελληνική βάση που υπάρχει στη νότια βαλκανική λειτουργεί πολλές φορές αφομοιωτικά, έτσι ώστε δεν έχουμε ουσιώδη σημάδια αυτών των εθνολογικών εξελίξεων, εκτός ίσως από κάποια τοπωνύμια που καθιερώθηκαν.
Έτσι εξελληνίζονται οι περισσότεροι, ακόμα και αν διατηρούν το γλωσσικό τους ιδίωμα, όπως συμβαίνει με Αλβανούς και Βλάχους.Άλλες φορές κυρίως στη βόρεια βαλκανική έχουμε συγκρότηση νέων εθνοτήτων, όπως οι Βούλγαροι. Όλα αυτά επιφέρουν εθνολογικές μεταβολές κυρίως στις περιοχές Θράκης, Μακεδονίας, Ηπείρου και Θεσσαλίας.
Έτσι δίνεται η λαβή στη θεωρία του Fallmerayer που ισχυρίζεται ότι ο λαός που δημιούργησε τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό δεν υπάρχει πλέον, θεωρία που εξυπηρετεί τις αντιδραστικές πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης.Ωστόσο, η ελληνική γλώσσα παραμένει το κοινό όργανο συνεννόησης διαφορετικών πληθυσμών και η εναργέστερη ένδειξη της συνέχειας του ελληνισμού ως λαού.
Κατά το χρονικό διάστημα μεταξύ 11ου και 19ου αι. θα έχουμε την ανάπτυξη της ελληνικής εθνικής ιδέας.Καθοριστικά θα είναι τα γεγονότα που συμβαίνουν στο Μάτζικερτ το 1071 όπου το Βυζάντιο χάνει μέρος της Μ. Ασίας και συρρικνώνεται, το 1078 με το οριστικό σχίσμα το Βυζάντιο αποκόπτεται από τη Δύση και το 1204 με την ουσιαστική διάλυση της αυτοκρατορίας από τους Φράγκους. Μετά από αυτά είναι το ελληνικό στοιχείο που απομένει στο Βυζάντιο και προβάλλεται η ελληνική ιδέα και παιδεία.
Η λέξη Έλληνας ξαναπαίρνει σιγά – σιγά το εθνολογικό και πολιτιστικό περιεχόμενό της. Παράλληλα γεφυρώνεται το χάσμα επίσημου και λαϊκού πολιτισμού και επιτυγχάνεται συμβιβασμός μεταξύ αρχαιότητας και χριστιανισμού.
Η απόσχιση των μη-ελληνικών λαών όπως οι Σέρβοι και η δημιουργία νέων κέντρων όπως η Θεσσαλονίκη, τα Γιάννενα, η Άρτα, ο Μυστράς, η δημιουργία μέσης τάξης που μαζί με το λαό αμφισβητούν την αριστοκρατία, όλα αυτά θα δημιουργήσουν το υπόβαθρο για ενιαίο εθνικό ελληνικό κράτος. Η ιδέα της συνέχειας του ελληνισμού θα παρουσιαστεί με το Χαλκοκονδύλη, μαθητή του Γεμιστού.Η οθωμανική κατάκτηση θα καθορίσει νέους δυναμικούς παράγοντες. Η εκκλησία που θα έχει και πολιτικό ρόλο, οι Φαναριώτες και οι πρόκριτοι.
Η ανάπτυξη της εθνικής ιδέας θα γίνει, παρά την αντίφαση ότι οι τρεις νέοι παράγοντες είναι ταυτόχρονα συνεργάτες των Οθωμανών και ηγέτες του έθνους.Το βάθεμα της εθνικής συνείδησης θα γίνει με τους κλέφτες και τους αρματολούς.Έτσι θα φτάσουμε στο 18ο αι. και με το νεοελληνικό διαφωτισμό θα διαμορφωθεί η εθνικοαπελευθερωτική ιδεολογία. Η πιο δυναμική μερίδα της αστικής τάξης, που βρίσκεται σε επαφή και με τις διεργασίες στη δυτική Ευρώπη θα αναλάβει την πρωτοβουλία.
Το ελληνικό έθνος είναι πλέον συντελεσμένο και οι ιστορικές εξελίξεις θα οδηγήσουν στην επανάσταση του 1821.
Πηγή: Το Ελληνικό Έθνος, γένεση και διαμόρφωση του νέου ελληνισμού, του Νίκου Γ. Σβορώνου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου