Η Ελλάδα στον ψυχίατρο

Αφορμή για το συγκεκριμένο άρθρο στάθηκε μια πρόσφατη σύντομη συζήτηση που έγινε στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρώπινων Σχέσεων, όπου η Χάρις Κατάκη διατύπωσε την άποψη ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξουν έντονες κοινωνικές συγκρούσεις που παρόμοιες τους δεν έχουν συμβεί στη χώρα μας ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες, οι οποίες θα ξεπερνούν τα όρια της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Αναφορά υπήρξε τόσο στην αύξηση της εγκληματικότητας όσο και στη διαφαινόμενη μείωση του αριθμού των διαζυγίων. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για κρίση αλλά για "νέα εποχή" που διαμορφώνει μια νέα κοινωνική πραγματικότητα: η αύξηση της ανεργίας και η αύξηση της φτώχειας θα έχουν αλυσιδωτές επιπτώσεις τόσο στην αύξηση της χρήσης ουσιών (έφηβοι και νέοι θα τείνουν με αυξητικές τάσεις στη χρήση φθηνών ουσιών, συμπεριλαμβανομένης... και της βενζίνης) όσο και στον αριθμό των αυτοκτονιών.

Σε έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και του London School of Hygiene and Tropical Medicine, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Ιούλιο στους «Financial Times» και η οποία κατέγραψε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στους αριθμούς της θνησιμότητας σε 26 χώρες της Ευρώπης από το 1970 έως και το 2007, προκύπτει ότι μία αύξηση της ανεργίας της τάξης του 3% μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο 4% των αυτοκτονιών και 6% των δολοφονιών, ενώ ο αλκοολισμός δύναται να αυξηθεί κατά 28%. Σχετικά με την αύξηση της αυτοκτονικότητας υπάρχει και σχετική ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

H αναβολή γάμων, η απώλεια της παραδοσιακής αντρικής ταυτότητας, η αύξηση της παράνομης εργασίας και η αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας συμπεριλαμβανομένης της κακοποίησης ανηλίκων είναι μερικές μόνο από τις συνέπειες της κρίσης.

Σε σχέση με την ταυτότητα του άνδρα, αντιλήψεις που σχετίζονται με την προστασια και τη συντήρηση της οικογένειας εξακολουθούν να είναι κυρίαρχες στην ελληνική οικογένεια και η ανεργία πλήττει αυτόν ακριβώς τον κοινωνικό ρόλο. Από την άλλη το κυρίαρχο ελληνικό κοινωνικό πρότυπο για τον άντρα τον αποκλείει τόσο από το να συζητήσει τις ανησυχίες του με κοντινά του πρόσωπα όσο και να προσφύγει σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

Όλα αυτά συντελούν στο να θεωρήσουμε πως οι άντρες που είναι πιστοί σε όλους τους παραπάνω κοινωνικούς ρόλους αναμένεται να αντιμετωπίσουν και τις περισσότερες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Εκτιμάται ότι περίπου το 20% των ανέργων παρουσιάζει κατάθλιψη (πληρεί τα κριτήρια για διάγνωση) συνεπώς αν οι άνεργοι αγγίξουν το 1,5 εκατομμύριο όπως εκτιμάται, μόνο μεταξύ των ανέργων περίπου 300.000 άτομα θα εμφανίσουν κατάθλιψη.

Με εξαίρεση συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού που έχουν ως πολιτισμικό τους χαρακτηριστικό την γέννηση πολλών παιδιών, αναμένεται μείωση του αριθμού των γεννήσεων (με βάση την μέχρι τώρα αμερικανική εμπειρία). Επιπρόσθετα η ανεργία παρουσιάζει υψηλή συσχέτιση με άλλους ψυχολογικούς παράγοντες, όπως η κατάθλιψη και το άγχος καθώς και η σωματοποίηση με τους δύο πρώτους παράγοντες να έχουν υψηλή συσχέτιση με την αυτοκτονικότητα και τον τρίτο να έχει πληθώρα σωματικών συμπτωμάτων με κύρια τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τον καρκίνο σύμφωνα με το National Institute of Health (NIH)των Η.Π.Α.

Σύμφωνα με έρευνα του Μαρτίου του 2010 (Uutela, Antti, 2010) η αυκτονικότητα αναμένεται να αυξηθεί, κυρίως στις ηλικίες 20-40 ενώ έχει φανεί πως τόσο προγράμματα για την αντιμετώπιση της ανεργίας αλλά και την επανένταξη ατόμων με ψυχικές δυσκολίες ανατρέπουν θετικά τα προγνωστικά.

Για τους γνώστες της συστημικής θεωρίας η εντροπία του ελληνικού μακροσυστήματος παρουσιάζεται αυξημένη με αποτέλεσμα να αναμένονται έντονες κοινωνικές αναταράξεις. Προσωπική εκτίμηση αποτελεί το ενδεχόμενο ύπαρξης στο μέλλον ενός "εθνικού κινδύνου" ο οποίος θα ανεβάσει τη συνοχή του κοινωνικού ιστού.

Τέλος είναι σημαντικό να περιγράψουμε τα στάδια, μέσω των οποίων η ανεργία πλήττει το άτομο. Σύμφωνα με έρευνα του Washington and Lee University των Η.Π.Α., αρχικά το άτομο κατά τις πέντε πρώτες εβδομάδες ανεργίας έχει αυξημένη αισιοδοξία για την έκβαση της εργασιακής του αποκατάστασης. Στις Η.Π.Α. περίπου το 50% των ανέργων βρίσκουν εργασία στο διάστημα αυτό. Για αυτούς που δεν έχουν βρει αρχίζει μια σειρά αλλαγών σε επίπεδο σκέψης και συναισθήματος "Γιατί να επιλεγώ εγώ για να μείνω άνεργος; Ποιες είναι οι ελλειπείς δεξιότητές μου;"

Μια συνεχής διαδικασία μείωσης της αυτοεικόνας εξελίσσεται. Ως και τους έξι μήνες ανεργίας το στρες, η κατάθλιψη και η απώλεια του ύπνου είναι ιδιαίτερα συχνά ενώ μετά τους έξι μήνες τα συμπτώματα λαμβάνουν τη μορφή χρονιότητας. Από εκεί και πέρα υπάρχουν άτομα που στο Γνωστικό σύστημα αυτοαναφοράς τους εμπεριέχεται η αίσθηση πως εκείνα επηρεάζουν την πορεία τους και εκείνα που πιστεύουν πως τα πράγματα απλά συμβαίνουν. Τα πρώτα εμφανίζουν μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα (Goldsmith,2008). Η ανεργία βιώνεται παρόμοια με το πένθος και η αντιμετώπιση σύνοδων ψυχικών συνεπειών θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με ανάλογο τρόπο.

Τα παραπάνω στοιχεία θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν πως καταγράφονται στις Η.Π.Α. Σαφώς έχουν μεγάλη συνάφεια με την Ελλάδα, όμως θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας πως πολιτισμικές διαφορές μπορεί να επηρεάζουν επιμέρους ζητήματα κυρίως σε μακροκοινωνικό επίπεδο όπως η αντίδραση ευρύτερων κοινωνικών ομάδων.

Εν κατακλείδι, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν πως η οικονομική κρίση μειώνει την πρόσβαση των πολιτών σε ψυχοκοινωνικές υπηρεσίες τόσο με όρους μακροχρόνιας ψυχοθεραπείας όσο και βραχύχρονης συμβουλευτικής, η οποία προσφέρεται κυρίως ιδιωτικά, με αποτέλεσμα την κακή διαχείριση των επιπτώσεων σε ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες και κυρίως σε εκείνους που λόγω οικονομικής κρίσης αντιμετωπίζουν και τις μεγαλύτερες δυσκολίες οι οποίες αναμένεται να ενταθούν από το φθινόπωρο και μετά.