Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία: Ένα παναραβικό όνειρο

Tο 1958, ο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ λαμβάνει το χρίσμα του πρώτου προέδρου της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας, που ίσως αποτελεί τη σημαντικότερη απόπειρα να γίνει πραγματικότητα το όνειρο του Παναραβισμού.

Η ηγετική φιγούρα του Νάσερ, αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των δύο χωρών της Ένωσης –της Αιγύπτου και της Συρίας– αλλά ο Αιγύπτιος πολιτικός δε θα καταφέρει να κρατήσει τα δύο κράτη ενωμένα για περισσότερα από 3,5 χρόνια.

Το 1957, η Συρία βρίσκεται πολύ κοντά στην ανατροπή του πολιτεύματος από το Κομουνιστικό Κόμμα και τον κομουνιστή αρχηγό του στρατού, Afif Bizri. Ο Νάσερ είναι εκείνη την εποχή πρωταγωνιστής του κινήματος των «αδεσμεύτων» και δεν βλέπει με καλό μάτι την ανάμειξη της ΕΣΣΔ στην καρδιά της Μέσης Ανατολής.

Ο Αιγύπτιος ηγέτης καταλαβαίνει πως ο μόνος τρόπος να αποφευχθεί η «κομουνιστική απειλή», είναι να προχωρήσει άμεσα στην ένωση των δύο κρατώ. Έτσι, έρχεται σε συνεννόηση με το κυβερνών κόμμα της Συρίας (Ba'ath) και στις 5 Φεβρουαρίου 1958, ανακοινώνει την σύσταση της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας.

Φυσικά, το Κομουνιστικό Κόμμα αντιδρά στη συγκεκριμένη εξέλιξη, αλλά ο Νάσερ εκμεταλλεύεται το παναραβικό αίσθημα που είναι διάχυτο στη Συρία, και την προσωπική του εικόνα, η οποία έχει πάρει ηρωικές διαστάσεις στον αραβικό κόσμο μετά τον πόλεμο του Σουέζ το 1956.

Για να οριστικοποιηθεί η συνένωση των δύο κρατών, ο Νάσερ θέτει τρεις μη διαπραγματεύσιμους όρους: τη διενέργεια δημοψηφίσματος, τη διάλυση των πολιτικών κομμάτων και την απεμπλοκή του κράτους από το στρατό. Οι δύο τελευταίοι όροι υποδαυλίζουν τα συμφέροντα της συριακής ελίτ, η οποία όμως συναινεί υπό το βάρος της κοινής γνώμης.

Ωστόσο, στα θεμέλια του νέου κράτους θα παραμείνουν αυτές οι τριβές, με το Νάσερ να δίνει πιο πρωταγωνιστικό ρόλο στην αιγυπτιακή πλευρά και τους Σύρους να νιώθουν πως αδικούνται παράφορα από τη ζυγαριά της εξουσίας.

Την ίδια στιγμή, τάσεις συμμετοχής σε αυτή την παναραβική προσπάθεια εμφανίζουν αρκετές αραβικές χώρες, όπως ο Λίβανος, η Υεμένη, αλλά και το Ιράκ, όπου γίνεται πραξικόπημα για την ανατροπή του βασιλιά, ο οποίος έχει συμμαχήσει με την Ιορδανία στη δημιουργία της –ανταγωνιστικής προς την Η.Α.Δ.– Αραβικής Ομοσπονδίας.

Στον οικονομικό τομέα, ο Νάσερ προχωρεί σε ριζικές, σοσιαλιστικού ύφους μεταρρυθμίσεις: Εθνικοποιεί τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες, καθώς και το σύνολο της βαριάς βιομηχανίας και του εμπορίου βαμβακιού. Μειώνει δραστικά το ανώτατο όριο των εκτάσεων που μπορεί να έχει κανείς στην κατοχή του και τα επιτόκια για τους αγρότες. Εισάγει φόρο ύψους 90% για τα εισοδήματα άνω των 10.000 λιρών. Τέλος, καθιερώνει σημαντικά συνδικαλιστικά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα στο 25% των κερδών και τη μείωση του εργασιακού ωραρίου, από 8 σε 7 ώρες την ημέρα.

Ωστόσο, ο Νάσερ δε θα βρει την κατάλληλη φόρμουλα για να εξασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα της Η.Α.Δ. Παρόλο που η σοσιαλιστική του ατζέντα βρίσκει απόλυτα σύμφωνο το συριακό κόμμα του Ba'ath, ο Νάσερ μοιάζει διστακτικός στο να μοιραστεί την εξουσία. Οι εκλογές στο κυβερνών κόμμα συνασπισμού της Εθνικής Ένωσης, βρίσκουν το Ba'ath με μόλις 5% των εδρών και την πλειοψηφία στα χέρια των παραδοσιακά συντηρητικών παρατάξεων, γεγονός που πιθανότατα οφείλεται σε νοθεία.

Επικεφαλής του κόμματος στη Συρία διορίζεται ο συνταγματάρχης Sarraj, ο οποίος κυβερνά με τη βοήθεια τυραννικών δυνάμεων ασφαλείας, ώστε να καταστείλει οποιαδήποτε αντίδραση στο καθεστώς. Όταν ο Sarraj παραιτείται στις 26 Σεπτεμβρίου 1961, μια ομάδα αξιωματούχων του συριακού στρατού βρίσκεί την ευκαιρία που έψαχνε και δύο μέρες μετά, προχωρά σε πραξικόπημα, ανακηρύσσοντας την ανεξαρτησία της Συρίας από την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία.

Οι πραξικοπηματίες δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο της διαπραγμάτευσης, αρκεί να εξασφαλιστεί η ισότιμη κατανομή της εξουσίας, αλλά ο Νάσερ αρνείται να συμβιβαστεί. Αρχικά, σκέφτεται να επέμβει στρατιωτικά κατά του πραξικοπήματος, αλλά γρήγορα καταλαβαίνει πως δεν έχει αρκετούς συμμάχους στη Συρία.