Η Επανάσταση του Θέρισου, αφετηρία της Κρητικής Επανάστασης

Στις 10 Μαρτίου του 1905, ξεσπάει η Κρητική Επανάσταση στο χωριό Θέρισο. Αρχηγός της επανάστασης είναι ο Ελευθέριος Βενιζέλος ενώ αφορμή για τους κινηματίες στάθηκε η επιθυμία τους για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Συνέρχεται συνέλευση στο Θέρισο υπό την καθοδήγηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, Κωνσταντίνου Φούμη και Κωνσταντίνου Μάνου, που επισημοποιεί την ανάγκη για την δημιουργία ενός ενιαίου κράτους μεταξύ Ελλάδας και Κρήτης.

Η Κρήτη, με την βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων καταφέρνει το 1898 να απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό. Κάπου εδώ ανοίγει ο δρόμος της αυτονομίας της περιοχής και της Ένωσης της με την Ελλάδα. Οι πρεσβευτές της Αγγλίας, Γαλλίας, Ρωσίας και Ιταλίας ζητούν από το βασιλιά Γεώργιο της Ελλάδας να εγκρίνει το διορισμό του Πρίγκιπα Γεωργίου ως ύπατου Αρμοστή των Μ. Δυνάμεων στην περιοχή της Κρήτης.

Ο Πρίγκιπας Γεώργιος διορίζεται ομόφωνα και ξεκινάει αμέσως τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης της Κρήτης την οποία και συνθέτουν σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής. Υπουργός Δικαιοσύνης αναλαμβάνει ο Ελ. Βενιζέλος, Εσωτερικών και Συγκοινωνίας ο Μανούσος Κούνδουρος, Δημόσιας Εκπαίδευσης και Θρησκευτικών ο Νικόλαος Γιαμαλάκης, Οικονομικών ο Κων. Φούμης και υπουργός Δημόσιας Ασφάλειας ο Χασάν Σκυλλιανάκης.

Δεν αργούν όμως να έρθουν και οι πρώτες διαφωνίες και αναταραχές στο πολιτικό προσκήνιο. Το επίμαχο εθνικό θέμα της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, δημιουργεί διαφορετικές εκτιμήσεις μεταξύ του Πρίγκιπα Γεώργιου και του υπουργού Δικαιοσύνης Ελ. Βενιζέλου. Ύστερα από συνεχείς προστριβές επέρχεται μια ανοιχτή σύγκρουση μεταξύ των δύο αντρών, που καταλήγει στην απόλυση του Ελευθέριου Βενιζέλου από τη θέση του υπουργού.

Επακόλουθο αυτής της ρήξης είναι ο σχηματισμός μιας ισχυρότατης αντιπολίτευσης, την λεγόμενη «Ηνωμένη Αντιπολίτευση». Στο πλευρό του Βενιζέλου τάσσονται όλοι εκείνοι που είχαν δυσαρεστηθεί από την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα. Δύο χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα στις 10 Μαρτίου του 1905 συνέρχεται συνέλευση στο Θέρισο που κηρύσσει την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα και τη δημιουργία ενός ελεύθερου συνταγματικού κράτους.

Στην ίδια συνέλευση γίνεται και ένα ψήφισμα με το οποίο ενημερώνουν τις Μεγάλες Δυνάμεις για την δυσαρέσκεια και την αγανάκτηση του λαού για το αυταρχικό καθεστώς που είχε επιβληθεί. Αγανάκτηση που πλέον αναδεικνύει την ένωση με την Ελλάδα ως την μοναδική λύση του κρητικού ζητήματος.

Οι ξένες δυνάμεις, θορυβημένες από την κατάσταση που διαμορφώνεται στην Κρήτη, κινούνται για την εξομάλυνση του θέματος με διαπραγματεύσεις, που καταλήγουν στην παραίτηση του Γεωργίου, αφού το κίνημα του Θερίσου και η πολιτική του Βενιζέλου δικαιώνονται.

Η επανάσταση στο Θέρισο κατάφερε στην ουσία να δημιουργήσει ένα προοδευτικό σύνταγμα για την Κρητική Πολιτεία και να αναγκάσει τις μεγάλες δυνάμεις να αναθέσουν στην Ελληνική Κυβέρνηση την αρμοδιότητα να μπορεί εκείνη να διορίζει ύπατο αρμοστή Κρήτης και ουσιαστικά αποτελεί τον προπομπό για την ένωση με την Ελλάδα, μια ένωση που πραγματοποιήθηκε 8 χρόνια αργότερα.