το βασίλειο της Κάτνα

Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες στη Συρία δείχνουν ότι στα μέσα της δεύτερης χιλιετίας π.X. το βασίλειο της Κάτνα στη Συρία διέθετε ένα δίκτυο κατασκόπων οι οποίοι ήταν διασκορπισμένοι στα γειτονικά κράτη και έργο τους ήταν να ενημερώνουν τον ηγεμόνα τους για τις κινήσεις των εχθρικών στρατευμάτων και τις συνήθως επιθετικές προθέσεις ορισμένων γειτονικών κρατών όπως εκείνο των Χετταίων. Πινακίδες με σφηνοειδή γραφή που προέρχονται από το αρχείο του ανακτόρου της Κάτνα μάς δείχνουν ότι η CIA, το FBI και η Intelligence Service δεν διαθέτουν και τόση πρωτοτυπία. Τουλάχιστον όση εμείς τους αποδίδουμε... Στις αρχές του καλοκαιριού στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο δόθηκε μια διάλεξη για την ανασκαφή στο ανάκτορο της Κάτνα, που υπήρξε το μεγαλύτερο και ισχυρότερο βασίλειο της Συρίας κατά τη δεύτερη χιλιετία π.X. Αν και γνώριζαν ελάχιστα για την Κάτνα και τον πολιτισμό της, οι αρχαιολόγοι και όσοι άλλοι παρακολούθησαν τη διάλεξη του γερμανού καθηγητή Peter Phalzner εντυπωσιάστηκαν από τα ευρήματα και την ιστορία αυτής της αρχαιολογικής έρευνας.

Λίγο αργότερα ο καθηγητής Πφέλτσνερ αφηγήθηκε στο «Βήμα» την ανασκαφική περιπέτεια μιας ομάδας γερμανών, ιταλών και σύρων αρχαιολόγων οι οποίοι άρχισαν το 1999 να ερευνούν μια παλιά εγκαταλελειμμένη ανασκαφή που εθεωρείτο από όλους τελειωμένη. Ο πολιτισμός της Κάτνα στη Συρία αποκαλύφθηκε το 1924, όταν ο γάλλος αρχαιολόγος Mesnil du Buisson άρχισε να ερευνά έναν λόφο με αρχαία κατάλοιπα μερικά χιλιόμετρα δυτικώς της Παλμύρας και αρκετά χιλιόμετρα βορείως της Δαμασκού, στην Κεντρική Συρία. H ανασκαφή κράτησε ως το 1929 και αυτό το διάστημα ήρθε στο φως το ανάκτορο. Μετά η ανασκαφή έκλεισε καθώς θεωρήθηκε ότι δεν υπήρχε τίποτε άλλο να ερευνηθεί. Στα 70 χρόνια που ακολούθησαν στον λόφο χτίστηκε ένας οικισμός αυθαιρέτων... Τη δεκαετία του '80 το υπουργείο Πολιτισμού της Συρίας εκκένωσε το χωριό, κατεδάφισε τα σπίτια και παρέδωσε την περιοχή στους αρχαιολόγους.

Ετσι βρέθηκε εκεί η ομάδα των σύρων αρχαιολόγων, οι οποίοι με τη συνεργασία γερμανών και ιταλών συναδέλφων τους άρχισαν το 1999 την έρευνα. «Από την αρχή πίστευα ότι η παλιά ανασκαφή του ανακτόρου δεν ήταν ολοκληρωμένη» λέει στο «Βήμα» ο καθηγητής Πφέλτσνερ «και ότι το παλάτι θα πρέπει να κρύβει ακόμη πολλά μυστικά καθώς τα παλιά ευρήματα δεν έπειθαν ότι αυτό ήταν όλο κι όλο». Τώρα φαίνεται ότι ο γερμανός αρχαιολόγος είχε δίκιο καθώς μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα οι έρευνες που έγιναν κάτω από το δάπεδο του ανακτόρου έφεραν στο φως εντυπωσιακά ευρήματα. Στους υπόγειους χώρους αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες και στη συνέχεια βρέθηκαν τα αρχεία των βασιλέων της Κάτνα με τα ονόματα του βασιλικού γένους που διοικούσε και πολλά ντοκουμέντα που αφορούν παραγγελίες σε όπλα, εμπόριο αλλά και στοιχεία που έστελναν πληροφοριοδότες των βασιλέων σχετικά με τις κινήσεις του στρατού των Χετταίων και άλλων λαών που βρίσκονταν στην περιφέρεια του μεγάλου βασιλείου της Κάτνα.

Βρέθηκε επίσης άθικτος ο βασιλικός τάφος σε βάθος 12 μέτρων κάτω από το δάπεδο του ανακτόρου. Ο λόγος που ο τάφος διατηρήθηκε χωρίς να καταστραφεί είτε από εχθρούς είτε από αρχαιοκαπήλους είναι ότι, όταν οι Χετταίοι κατέλαβαν την Κάτνα τον 14ο αι. π.X., κατέστρεψαν τελείως το ανάκτορο, του οποίου οι κολόνες έπεσαν στο δάπεδο και το σκέπασαν σφραγίζοντας την είσοδο προς τα υπόγεια όπου βρίσκονταν οι νεκροί. Από τότε κανένας δεν κατόρθωσε να εισχωρήσει σε αυτούς τους χώρους που διατηρήθηκαν επί 3.500 χρόνια ανέπαφοι.

Ο χαμένος πολιτισμός

Οι Χετταίοι κατέλαβαν τη Συρία γύρω στο 1340 π.X., αλλά αρκετές φορές προηγουμένως είχαν εισβάλει στη χώρα των Κάτνα χωρίς να την καταλάβουν. Μόνο κατά την περίοδο της νέας αυτοκρατορίας, όταν στον θρόνο είχε ανεβεί ο βασιλέας Σουπιλουλιούμα (Shuppiluliuma Ι), γύρω στα 1340 δηλαδή, οι Χετταίοι κατέλαβαν τη χώρα και κατέστρεψαν ολοκληρωτικά το βασίλειο της Κάτνα. Ετσι η αρχαιολογική αποκάλυψη στις ημέρες μας φέρνει στη μνήμη μας τον πολιτισμό ενός λαού που εθεωρείτο χαμένος για πάντα και τα ευρήματα του αρχείου και του βασιλικού τάφου συμπληρώνουν τις ελάχιστες ως πρόσφατα πληροφορίες μας για το δράμα που παίχθηκε στον λόφο του ανακτόρου της Κάτνα στα χρόνια που στη Μεσοποταμία βασίλευαν οι Σουμέριοι, οι Ασσύριοι, οι Ακκάδιοι, οι Χετταίοι, οι Βαβυλώνιοι και άλλοι λαοί που ζούσαν σε αυτή την περιοχή.

«Στο ανάκτορο κάτω από τις κολόνες βρήκαμε μια πόρτα» λέει ο κ. Πφέλτσνερ «και έναν διάδρομο που βρίσκεται κάπου επτά μέτρα κάτω από το έδαφος. Μετά βρέθηκε μια τρύπα που πήγαινε κάτω άλλα τέσσερα ή πέντε μέτρα και έτσι φθάσαμε σε τελικό βάθος περίπου 12 μέτρων. H τρύπα ήταν ανοιχτή επάνω και έτσι μπορέσαμε εύκολα να κατεβούμε στον προθάλαμο του βασιλικού τάφου που ήταν σκαλισμένος στον βράχο. Ο κυρίως τάφος δίπλα έχει ύψος 2,5 μέτρων και διαστάσεις 9X7 μέτρων. Στον προθάλαμο υπήρχαν δύο αγάλματα βασιλέων που ήταν οι πρόγονοι του νεκρού. Από ό,τι είμαστε σε θέση να ξέρουμε, δεν τους λάτρευαν ως θεούς αλλά ως προγόνους και παλαιούς βασιλείς. Βρέθηκαν δύο σαρκοφάγοι με τα οστά διαφόρων ατόμων και επίσης πάγκοι ώστε να μπορούν να κάθονται οι επισκέπτες των τάφων στους οποίους παρετίθεντο νεκρόδειπνα».

Το ξύλινο ανάκλιντρο

Στην Κάτνα δεν υπήρχε η παράδοση της καύσης των νεκρών ούτε της μουμιοποίησής τους, όπως στην Αίγυπτο. Τους έβαζαν επάνω σε κρεβάτια μαρμάρινα ή από αλάβαστρο. Μετά τους έβαζαν σε σαρκοφάγους, όπου φαίνεται ότι έμεναν για ορισμένο χρονικό διάστημα, και τέλος έριχναν τα οστά ανάκατα σε ένα μικρό δωμάτιο δίπλα στον κυρίως τάφο που το χρησιμοποιούσαν ως οστεοφυλάκιο για τα μέλη της δυναστείας. Εκεί οι αρχαιολόγοι βρήκαν έναν σωρό οστών γυναικών, ανδρών και παιδιών, χωρίς καμία ένδειξη σε ποιους ανήκαν. Στον νεκρικό θάλαμο υπήρχε και ένα ξύλινο ανάκλιντρο. Παρ' όλο που βρέθηκε κονιορτοποιημένο στο δάπεδο, οι αρχαιολόγοι μπορούν να διακρίνουν το μέγεθός του και μερικά μικρά τμήματα ξύλου.

Γύρω από αυτό το νεκρικό κρεβάτι υπήρχαν οι μαρμάρινοι πάγκοι άδειοι και στο δάπεδο κόκαλα ζώων και κατάλοιπα φαγητού. Σε όλους τους θαλάμους του υπογείου καθώς και στο δωμάτιο όπου βρέθηκαν πολλές πινακίδες με σφηνοειδή γραφή από το βασιλικό αρχείο δεν υπήρχε ίχνος σκόνης. Τόσο καλά σφραγισμένη ήταν η είσοδος στους χώρους κάτω από το παλάτι.

Συγκρίσεις με άλλους λαούς

H αποκάλυψη των τάφων και των τελετουργιών που διαδραματίζονταν γύρω από τους νεκρούς είχε ενδιαφέρον κυρίως για να γίνουν συγκρίσεις με ανάλογα δρώμενα σε άλλους λαούς της Μεσοποταμίας και ακόμη και της αρχαίας Ελλάδας. Εκείνο ωστόσο που είχε ξεχωριστό ενδιαφέρον για την έρευνα του πολιτισμού της Κάτνα ήταν το περιεχόμενο του βασιλικού αρχείου. Βρέθηκαν πινακίδες με σφηνοειδή γραφή με στοιχεία της ακκαδικής, που ήταν η γλώσσα των Βαβυλωνίων, και της γλώσσας των Χούριαν, που ήταν οι άνθρωποι που ζούσαν στη Συρία κατά την 3η χιλιετία π.X.

Από αυτές τις δύο γλώσσες πήραν στοιχεία οι κάτοικοι της Κάτνα και δημιούργησαν μια νέα γλώσσα στην οποία ήταν γραμμένα τα αρχεία τους. Πέρυσι αποκαλύφθηκαν κάπου 65 πινακίδες με αυτή τη γραφή σε έναν χώρο κοντά στον διάδρομο και οι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν ότι θα πρέπει να προέρχονται από κάποιο μεγάλο δωμάτιο στον επάνω όροφο το οποίο κατέρρευσε. Οι πινακίδες έπεσαν τότε στο υπόγειο μαζί με μεγάλα δοκάρια κέδρου από τη στέγη. Τα ξύλινα δοκάρια ήταν καμένα. Ο εξωτερικός τους φλοιός ήταν καρβουνιασμένος και διατήρησε το εσωτερικό ξύλο. Σε ένα από αυτά βρέθηκε γραμμένο το όνομα του βασιλέα Ιντάντα, που ήταν ο τελευταίος της δυναστείας. Εζησε στα μέσα του 14ου αι. π.X. Από τα πιο συγκλονιστικά ευρήματα είναι το περιεχόμενο πέντε επιστολών χαραγμένων σε πινακίδες που απευθύνονται στον βασιλέα. Πρέπει να γράφηκαν από ανθρώπους που ο ηγεμόνας είχε στείλει πέρα από τα σύνορα της Κάτνα για να μαζέψουν πληροφορίες.

Ετσι οι αρχαιολόγοι μπόρεσαν να διαβάσουν ότι αυτοί οι κατάσκοποι που έζησαν στα μέσα του 14ου αι. π.X. ενημέρωναν τον βασιλιά για τις μάχες που γίνονταν στη Βόρεια Συρία, για τα στρατεύματα των Χετταίων και επίσης για την εισβολή και την καταστροφή σημαντικών πόλεων όπως η Αλέπω και συνιστούσαν στον βασιλιά να οχυρώσει την Κάτνα γιατί οι εισβολείς προτίθενται να κατεβούν προς Νότο. Από το περιεχόμενο μιας άλλης πινακίδας οι αρχαιολόγοι συμπεραίνουν ότι ο Ιντάντα αμέσως παρήγγειλε 18.600 ξίφη, τα οποία όμως τώρα ξέρουμε ότι... δεν τον βοήθησαν και ιδιαίτερα. Σε μια άλλη πινακίδα της ίδιας περιόδου, η οποία βρέθηκε όμως στην Τουρκία, αναφέρεται το όνομα εκείνου που την έγραψε: «Είμαι ο Χανούτι» γράφει, χωρίς να λέει σε ποιον τόπο βρίσκεται, και περιγράφει την εισβολή στη Συρία και την κατάληψη και καταστροφή της Κάτνα.

Ζωγραφική και κοσμήματα

Και οι τοιχογραφίες όμως έχουν την ιστορία τους. Αυτές βρέθηκαν σε ένα δωμάτιο με κίονες που ήταν δίπλα σε μια στέρνα. Οταν γκρεμίστηκε το ανάκτορο, οι τοιχογραφίες αποτοιχίστηκαν και έπεσαν στο δάπεδο. Οι αρχαιολόγοι βρήκαν πάνω από 3.500 θραύσματα. Σχεδόν όλα δείχνουν στενή σχέση με μινωικές τοιχογραφίες. Υπάρχουν πολλά θέματα με άνθη, που είναι όμως ελεύθερα ζωγραφισμένα, σαν να τα παίρνει ο άνεμος, και στυλιστικά θυμίζουν περισσότερο υστερομινωική ζωγραφική. H χρονολόγησή τους πάντως είναι δύσκολη γιατί το ανάκτορο χρησιμοποιήθηκε για μακρό χρονικό διάστημα και οι απόψεις διίστανται καθώς ορισμένοι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι είναι του 17ου και άλλοι του 16ου ή και του 15ου αι. π.X. Ο κ. Πφέλτσνερ τις τοποθετεί στα 1660. Πολλά κοσμήματα δεν βρέθηκαν στον βασιλικό τάφο της Κάτνα.

Δεν βρέθηκε π.χ. διάδημα ενώ βρέθηκε μια χρυσή ταινία με ένα κόσμημα στη μέση με πολλούς ημιπολύτιμους λίθους. Βρέθηκε επίσης μια χρυσή πάπια, που ίσως ήταν προσαρμοσμένη σε κάποιο βραχιόλι. Ενώ η ανασύνθεση ορισμένων θραυσμάτων τοιχογραφιών δείχνει ένα τοπίο με έναν ποταμό που θυμίζει πολύ τη μεγάλη τοιχογραφία από το Ακρωτήρι της Θήρας με τη θάλασσα, τα καράβια και τα ψάρια. Μόνο που στην Κάτνα δεν υπάρχουν διαφορετικά ζώα αλλά μερικές χελώνες που είναι σαν να περπατάνε στη σειρά και σε μια ιδιαίτερα ρεαλιστική σκηνή μια χελώνα έχει ανεβεί στο κέλυφος της άλλης. H ανασκαφή δεν έχει τελειώσει και σίγουρα σύντομα νέα ευρήματα θα αποκαλύψουν περισσότερα από τον χαμένο πολιτισμό των Κάτνα.