Στέφανος Ξένος: Ένας άνθρωπος μπροστά από την εποχή του. Κυρίαρχος του εμπορίου στη Μεσόγειο του 19ου αιώνα, διορατικός, δαιμόνιος και εισέτι... άγνωστος.
Υπάρχουν ορισμένοι σημαντικοί άνθρωποι των οποίων το έργο ενδέχεται, κατά τη διάρκεια της ζωής τους, να μην τύχει της ανάλογης αναγνώρισης, γεγονός που οφείλεται κυρίως στα ομολογουμένως αργά ανθρώπινα αντανακλαστικά. Επειδή όμως ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον, σε αυτές τις περιπτώσεις είθισται ο χρόνος και τα γεγονότα να αναδεικνύουν το έργο, εφόσον πράγματι υπάρχει, και να το τοποθετούν εκεί που του αναλογεί.
Μια από αυτές τις παγκόσμιες προσωπικότητες -ελληνικής μάλιστα καταγωγής- αποτελεί αναμφίβολα ο συγγραφέας, εφοπλιστής, ναυπηγός, εκδότης και διπλωμάτης του προηγούμενου αιώνα, Στέφανος Ξένος. Όπως άλλωστε και ο Νόαμ Τσόμσκι υποστηρίζει: «Μεγάλος, σημαντικός, είναι ο άνθρωπος που έχει εύρος πνευματικό». Θα μπορούσε κανείς να γράφει και να μιλάει για ώρες για την πολυσχιδή προσωπικότητα και τη μυθιστορηματική του ζωή. Ο Ξένος υπήρξε ο πρώτος έλληνας οργανωμένος εφοπλιστής ατμοκίνητων πλοίων, μα και ο συγγραφέας του πρώτου ιστορικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα, με τον τίτλο «Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως» -ολόκληρες γενεές Ελλήνων, σημειώνει ο Κωστής Παλαμάς, γαλουχήθηκαν με αυτό. Ο Ξένος επίσης εξέδωσε την πρώτη ελληνική εικονογραφημένη εφημερίδα στο Λονδίνο, τον περίφημο Βρετανικό Αστέρα, υποχρεώνοντας κατά μία έννοια το εφοπλιστικό περιοδικό Fairplay, να τον χαρακτηρίσει ως "a man of many parts". Στις επόμενες γραμμές παρ’ όλ’ αυτά θα επιχειρήσουμε να αναφερθούμε εκτενέστερα σε μια μόνο πτυχή της ζωής του, να μάθουμε στοιχεία των δραστηριοτήτων του που άπτονται του επιχειρηματικού του τομέα και δη του εφοπλιστικού.
Εξαιρετικής μορφώσεως για την εποχή του, γιος του φιλικού Θεόδωρου Ξένου, γεννήθηκε το 1821 στη Σμύρνη και σώθηκε κυριολεκτικά από τις φλόγες με τις οποίες οι Τούρκοι «απάντησαν» στην ελληνική επανάσταση που μόλις είχε εκραγεί. Η οικογένειά του μετοίκησε στην Αθήνα για να ξαναγυρίσει πάλι στη Σμύρνη, μετά τη λήξη της επαναστάσεως, με το πατέρα του Θεόδωρο Ξένο να αναλαμβάνει τη θέση του έλληνα πρόξενου. Αργότερα και με την ενηλικίωσή του, αποφασίζει να μεταναστεύσει και να βρει το πεπρωμένο του στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στο Λονδίνο. Παρότι ξεκίνησε από το μηδέν, μέσα σε λίγα χρόνια, καταφέρνει να στήσει τις δικές του επιχειρήσεις, την Ελληνική και Ανατολική Ατμοπλοϊκή Εταιρεία (1857), την Αγγλοελληνική Ατμοπλοϊκή και Εμπορική Εταιρεία (1865) και την Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (1871) δημιουργώντας μέσα σε λιγότερο από δύο δεκαετίες μια κολοσσιαία περιουσία. Την εποχή εκείνη, σημαντικότεροι σταθμοί του δια θαλάσσης εμπορίου για τη Μεσόγειο ήταν λιμάνια όπως η Μασσαλία, το Λιβόρνο, η Τεργέστη κ.α.
Τα προϊόντα που τα πλοία μετέφεραν από την ανατολική Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα -τον σιτοβολώνα της Ευρώπης- ήταν κυρίως δημητριακά, μαλλί, βαμβάκι, λιναρόσπορος κ.α., ενώ την αντίθετη κατεύθυνση έπαιρναν κυρίως υφάσματα, νήματα και αποικιακά προϊόντα. Εκείνη την εποχή λοιπόν, και συγκεκριμένα το 1857, ο Στέφανος Ξένος διαχειριζόταν έναν μικρό στόλο που αποτελούνταν από ιστιοφόρα, τα οποία πραγματοποιούσαν το δρομολόγιο Λονδίνο-Μαύρη θάλασσα και τανάπαλιν μεταφέροντας σιτηρά. Ήταν τότε που συνέλαβε μια ιδέα που ήταν γραφτό να αλλάξει συνολικά το τοπίο των θαλάσσιων μεταφορών.
Να χρησιμοποιήσει πλοία που θα κινούνταν -όχι πλέον με τα ιστία αλλά- με ατμό και τα οποία θα επέφεραν αύξηση της διαθέσιμης μεταφορικής ικανότητας μα και δραστική μείωση του κόστους μεταφοράς. Ευρισκόμενος στα αγγλικά ναυπηγεία για την αγορά του πρώτου ατμοπλοίου του, διαπίστωσε την ύπαρξη μιας φορτηγίδας η οποία είχε βύθισμα εξαιρετικά ρηχό ενώ τα υπηρεσιακά χαρακτηριστικά της επέτρεπαν την πραγματοποίηση δρομολόγιων και τη μεταφορά αγαθών από τις παραδουνάβιες πόλεις παραγωγής. Σκέφτηκε λοιπόν το εξής: αν διέθετε έναν στόλο από τέτοια μικρά μεταφορικά πλοία, θα μπορούσε να μεταφέρει σιτηρά από τις παραδουνάβιες πόλεις παραγωγής σιτηρών όπως το Καλαφάτ και η Ολτένιτζα της Ρουμανίας μέχρι τη Μαύρη θάλασσα. Στη συνέχεια θα μεταφόρτωνε τα σιτηρά σε δικά του ατμόπλοια, ελέγχοντας ακόμη πιο δραστικά το κόστος.
Εφαρμόζοντας αυτή τη στρατηγική, θα μπορούσε επιπλέον να διαπραγματευτεί κατευθείαν με τους παραγωγούς σιτηρών, αποφεύγοντας τους μεσάζοντες μεταφορείς και τελικά επιτυγχάνοντας θεαματικά καλύτερες τιμές. Απλό, όσο και το αυγό του Κολόμβου: Αγοράζοντας από «πρώτο χέρι» και μεταφέροντάς τα αποκλειστικά με δικά του πλοία, ο Ξένος θα περιόριζε κατά πολύ τα έξοδα, αυξάνοντας παράλληλα τα έσοδα. Για παράδειγμα, η αγορά του καλαμποκιού από τις παραδουνάβιες πόλεις Καλαφάτ και Ολτένιτζα ήταν φθηνότερη κατά πέντε ή έξι σελίνια το κουόρτερ από τις τιμές του Γαλάζιου ή της Βράιλας και ο Ξένος με τον στόλο του θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί αυτή η διαφορά. Ήταν ωστόσο γεγονός ότι για να ξεκινήσει μια ατμοπλοϊκή γραμμή χρειαζόταν τεράστια κεφάλαια τα οποία όμως ο ίδιος δεν διέθετε! Έρχεται λοιπόν σε επαφή με τον εμπορικό Οίκο Λασκαρίδη -ο οποίος συντηρούσε τότε ισχυρά εμπορικά γραφεία στην Κωνσταντινούπολη, το Λίβερπουλ και το Λονδίνο- και συγκεκριμένα το εξάδελφό του, Γιώργο Λασκαρίδη τον οποίο ο Ξένος αποκαλούσε ρομαντικό αστό ο οποίος πετούσε πάνω στον Πήγασο ως εμπορικός Περσέας!
Ακούγοντας το επιχειρηματικό πλάνο του Ξένου ο Γιώργος Λασκαρίδης παίρνει ένα μεγάλο ρίσκο και δέχεται να οπισθογραφήσει τις συναλλαγματικές της εταιρείας του εν λευκώ, ζητώντας του ως αντάλλαγμα ότι είχε ευχαρίστηση! Η στήριξη του Λασκαρίδη έπεισε τους ναυπηγούς, οι οποίοι ρωτώντας την «πιάτσα» μαθαίνουν την καλή του φήμη, και δέχονται να πουλήσουν τα ατμόπλοια. στην εταιρεία του Ξένου. Βέβαια οι ναυπηγοί δεν δυσκολεύτηκαν να πάρουν την απόφαση της πώλησης των πλοίων για έναν επιπλέον λόγο: λίγα χρόνια πριν, το 1855, είχε εκραγεί ο Κριμαϊκός πόλεμος. Τα ναυπηγεία, πιστεύοντας ότι η πολιορκία της Σεβαστούπολης «ήθελεν διαρκέσει ως εκείνη της Τρωάδος» ναυπηγούσαν το ένα πλοίο πίσω από το άλλο. Τελικά και με δεδομένη την ειρήνη η οποία επετεύχθη ξαφνικά και σύντομα, έμειναν νεότευκτα πλοία υπέροχης κατασκευής, δεμένα και χωρίς δουλειά.
Ο Ξένος λοιπόν κατάφερε να τα αγοράσει τα πλοία 30% κάτω από την τιμή κατασκευής. (Το ότι οι αγορές του ήταν απόλυτα επιτυχημένες αποδεικνύεται από το γεγονός ότι μετά δέκα χρόνια τα πλοία πουλήθηκαν περίπου 20% πάνω από την τιμή αγοράς τους). Το παράδοξο της ιστορίας -για την ακρίβεια μία από τις πολλές ευτυχείς συμπτώσεις της- ήταν πως ο Οίκος Λασκαρίδη είχε στην πραγματικότητα χρεοκοπήσει! Και πως στην ουσία ο Λασκαρίδης, οπισθογραφώντας τις συναλλαγματικές, δεν είχε να χάσει τίποτα! Άλλο αν οι ναυπηγοί, οι οποίοι επίσης βρίσκονταν στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, δέχτηκαν τις συναλλαγματικές, πιστεύοντας ότι ο Λασκαρίδης είναι οικονομικά υγιής! Πολύ πριν ο όρος win-win situation κάνει την εμφάνισή του στο επιχειρηματικό λεξιλόγιο, ο Ξένος έβρισκε τον τρόπο να τον καθιερώσει στην πράξη. Η εταιρεία του Ξένου, δεδομένης της εύστοχης ιδέας του, πήγε -αφ’ εαυτού της!- πάρα πολύ καλά και οι ναυπηγοί πήραν όλα τα χρήματά τους μέσα στις προβλεπόμενες ημερομηνίες!
Εύκολα λοιπόν διαπιστώνει κανείς τη μεγάλη σημασία που έχουν στη ζωή μας οι συγκυρίες και οι συμπτώσεις και ότι ορισμένες φορές αν κάποιος έχει μια σωστή ιδέα και βρεθεί στο σωστό μέρος και τη σωστή ώρα, το επονομαζόμενο timing, δημιουργούνται οι αναγκαίες συνθήκες για την επίτευξη της καταλληλότερης κίνησης, από την οποία δύναται να προκύψουν πολλαπλά οφέλη. Όπως μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς, η κατάσταση θα ήταν εντελώς διαφορετική εάν ο Λασκαρίδης δεν είχε χρεοκοπήσει, οπότε το πιθανότερο είναι να μην έδινε χρήματα στον Ξένο ενώ αν κρατούσε περισσότερο ο Κριμαϊκός πόλεμος τα πλοία δεν θα αγοραζόταν σε αυτή την τιμή... Καθώς οι δυνάμεις του σύμπαντος συνωμοτούν για να τον βοηθήσουν, ο Ξένος αρχικά αγοράζει ένα μεγάλο ατμόπλοιο και μια μικρή μαούνα τα οποία και ασφαλίζει ενώ παραγγέλνει να κατασκευαστούν δύο μικρότερες μαούνες μέσα σε πέντε μήνες. Συμφωνήθηκε για όλα αυτά να καταβάλει 33.850 λίρες χρυσές (από τρεις μέχρι τριάντα μήνες, μια πίστωση δηλαδή 2,5 χρόνων) όχι τοις μετρητοίς, αλλά με τα συναλλάγματα της εταιρείας του Greek and Oriental Steam Navigation Company, οπισθογραφημένα, όπως προαναφέρθηκε,από τον Λασκαρίδη.
Με αυτό τον τρόπο, ο Ξένος, χωρίς να διαθέτει το παραμικρό κεφάλαιο, κατάφερε να παραγγείλει έναν στόλο. Το πρώτο ναυπηγηθέν ατμόπλοιο -το οποίο ο Ξένος ονόμασε "Ναύαρχο Μιαούλη", το μικρό "Μπουμπουλίνα" και ένα τρίτο το "Μάρκος Μπότσαρης"- στέλνεται στο Γαλάζιο για να μεταφέρει για λογαριασμό του σιτηρά, τα οποία είχε προκαταβολικά πουλήσει στο Λονδίνο, με καθαρό κέρδος 2000 λίρες. Ο "Ναύαρχος Μιαούλης" ξεκινά αμέσως για την Κροστάνδη μεταφέροντας ατμομηχανές και βαγόνια για τον αυτοκράτορα της Ρωσίας, αφού προηγουμένως το έχει ασφαλίσει πάνω από τη τιμή του. Το "Μιαούλης" ατύχησε. «Οκτώ ημέρας μετά την αναχώρησίν του καταληφθείς υπό πυκνοτάτης ομίχλης εν Βαλτική περιεπλανήθη επί των υφάλων της νήσου Όζελ όπου και εναυάγησε. Το πλήρωμα διεσώθη ολόκληρον, πλην το σκάφος μετά δύο ημέρας τρικυμίας μεγάλης διεγερθείσης κατεσυνετρίβη".
Η ασφαλιστική αποζημίωση, που ήταν 32.000 λίρες για το σκάφος και οι 4.000 λίρες για το ναύλο, του επιτρέπουν να ξεκινήσει νέες παραγγελίες και αγορές και άλλων ατμόπλοιων. Τα ατμόπλοια που αγοράστηκαν αμέσως μετά το ναυάγιο του Μιαούλη, ήταν τα ακόλουθα: "Στρατηγός Ουίλιαμ", "Βουβουλίνα", "Μπότασης", "Τσαμαδός", "Μάρκος Βότσαρης", "Κολοκοτρώνης", "Μαυροκορδάτος", "Κανάρης", "Ζαΐμης". Τέσσερις μήνες αργότερα, ναυαγεί και ο "Στρατηγός Ουίλιαμ", η δε ασφάλεια πλήρωσε άλλες 30.000 λίρες. Ακολουθούν οι αγορές των "Γεώργιος Ολύμπιος", "Λόντος", "Ρήγας Φερραίος", "Σμύρνη", "Κωλέττης", "Πάτραι" κ.α. Έτσι δημιουργήθηκε ένας μεγάλος στόλος 25 ατμοκινήτων πλοίων. Αυτή είναι και η μεγάλη άνοδος του Ξένου ο οποίος μόνο τυχαία δεν επέλεξε τον εφοπλιστικό χώρο για να δραστηριοποιηθεί επαγγελματικά, αφού γνώριζε καλά ένα σημαντικό επαγγελματικό μυστικό.
Ποιό ήταν όμως το μυστικό στο χώρο των ατμοπλοϊών που τόσο καλά γνώριζε ο δαιμόνιος άνθρωπος; Το περιγράφει ο ίδιος με καθαρή, απλή μαθηματική λογική. "Το απόκρυφον ήτο ότι έν ατμόπλοιον εις αντικατάστασιν ενός ιστιοφόρου της γραμμής μου, διά των αφθόνων φορτίων τα οποία είχον και διά των ναύλων της εποχής εκείνης, ηδύνατο να κερδίση κατά τριμηνίαν επί της αξίας του, τουλάχιστον 25%. Εν ατμοκίνητον αξίας 20.000 λιρών, κάμνον 4 ταξείδια κατ" έτος εκ Λονδίνου εις Μεσόγειον και επιστροφήν, ώφειλε να εκκαθαρίση καθαρόν κέρδος 20.000 λίρας. Εξηγούμε καλλίτερον: εν ατμόπλοιον χωρητικότητος 1.200 τόνων αξίας 20.000 λιρών, κάμνον ναύλους του ταξειδίου του εκ Λονδίνου εις Μεσόγειον και επιστροφήν προς 6 λίρας τον τόνον, έφερεν ναύλον 7.200 λίρας ενώ αι δαπάναι του σπανίως ανήρχοντο εις 3.000 άρα εγκατέλειπεν 4.200 λίρας καθαρόν κέρδος το ταξείδιον. Επειδή δε εν τοιούτον ατμόπλοιον έκαμνε τέσσερα και πολλάκις πέντε ταξείδια κατ" έτος, εκέρδιζεν εντός ενός έτους την αξίαν του.". Το "απόκρυφον" αυτό δεν το γνώριζαν το 1857 αλλά το πληροφορήθηκε ο κόσμος δέκα χρόνια αργότερα γι αυτό και άρχισαν όλοι οι πλούσιοι να επενδύουν σε καράβια.
Ο Ξένος σημειώνει τα ακόλουθα: "Οι Έλληνες της Αγγλίας δεν εγένοντο πλοιοκτήται ή 16 έτη μετά ταύτα δηλαδή το 1872, ότε η Μεγάλη Βρεττανία αντί 500 εμπορικών ατμοπλοϊων εκέκτητο 5 χιλιάδας..." Με απλά λόγια, αρκούσαν τέσσερα με πέντε ταξίδια για την απόσβεση του πλοίου και όπως μπορεί να αντιληφθεί κανείς, τα οικονομικά οφέλη που προέκυπταν ήταν τεράστια. Τι μπορεί να σημαίνει η, μέχρι αυτό το σημείο, ιστορία του Στέφανου Ξένου για το σημερινό επιχειρηματία; Ποια διδάγματα μπορεί να αντλήσει από την επιτυχία του; Είναι μάλλον απλό! Ακόμα και σήμερα, τα κέρδη που δύνανται να προκύψουν από το εφοπλιστικό επάγγελμα γίνονται με τον ίδιο ή παραπλήσιο τρόπο! Από το θεμελιώδες «αγόραζε φτηνά, πούλα ακριβά», τη σε βάθος γνώση των μυστικών κάθε αγοράς, τη σύλληψη και την εφαρμογή αληθινά καινοτόμων ιδεών και... το πάντοτε καλοδεχούμενο άγγιγμα της τύχης.
Οι φωτογραφίες που συνοδεύουν το κείμενο, προέρχονται από την εφημερίδα του Στεφάνου Ξένου «Βρεττανικός Αστήρ». Για όσους ενδιαφέρονται για περισσότερα, μπορούν να διαβάσουν το βιβλίο του Ζέφυρου Καυκαλίδη, «Στέφανος Ξένος, σκηνές από το δράμα του ελληνισμού σε Ανατολή και Δύση», το όποιο έχει βραβευθεί από την Ακαδημία Αθηνών και θα επανεκδοθεί σύντομα από τις εκδόσεις «Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου