ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΡΜΑΡΩΝ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

Τὸ ξεκίνημα τοῦ 19ου αἰώνα ὑπῆρξε ὀδυνηρὸ γιὰ τὰ μνημεῖα τῆςἈκρόπολης τῶν Ἀθηνῶν, ἐξαιτίας τῆς ἀρχαιοθηρίας, ἡ ὁποία ἔφτασε στὸἀποκορύφωμά της στὶς ἀρχὲς τῆς πρώτης δεκαετίας τοῦ αἰώνα. Κύριος αὐτουργὸς ὑπῆρξε ὁ Λόρδος Ἔλγιν, ὁ ὁποῖος τότε ὑπηρετοῦσε ὡς πρεσβευτὴς τῆς Ἀγγλίας στὴν Ὀθωμανικὴ Πύλη (1799-1803).

Ὁ Ἔλγιν,ἐκμεταλλευόμενος τὴ θέση του καὶ τὴ μεγάλη ἐπιρροὴ ποὺ ἀσκοῦσε ἡἀγγλικὴ πολιτικὴ στὴν τουρκικὴ κυβέρνηση, λόγω τῆς στρατιωτικῆς βοήθειας ποὺ οἱ Ἄγγλοι εἶχαν προσφέρει στοὺς Τούρκους στὸν πόλεμο ἐναντίον τῶν Γάλλων τοῦ Ναπολέοντα στὴν Αἴγυπτο, κατόρθωσε νὰ ἀποσπάσει φιρμάνι ἀπὸ τὸν Σουλτάνο, στὶς 6 Ἰουλίου 1801, ποὺ τοῦ ἐπέτρεψε τὴν ἀφαίρεσηἀρχαιοτήτων ἀπὸ τὴν Ἀκρόπολη.

Μὲ τὸ φιρμάνι αὐτὸ ὁ Ἔλγιν ὁλοκλήρωσε τὸ ἔργο ποὺ εἶχε ἀρχίσει τὸν Αὔγουστο τοῦ 1800 μὲ εἰδικὸ συνεργεῖο, τὸ ὁποῖο ὡς τότε ἐκτελοῦσε ἀπεικονίσεις, καταμετρήσεις καὶἀρχιτεκτονικὰ σχέδια τῶν μνημείων τῆς Ἀκρόπολη. Τὸ φιρμάνι, ποὺ εἶχε ὑπογραφεῖ ἀπὸ τὸν Καϊμακᾶν Πασὰ καὶ ἀπευθυνόταν στὸν Βοεβόδα καὶ τὸν Καδὴ τῶν Ἀθηνῶν, παρεῖχε τὴν ἄδεια στὰ μέλη τοῦ συνεργείου νὰ στήνουν ἰκριώματα γύρω ἀπὸ τὸν Ναὸ τῶν Εἰδώλων, ὅπως ἀποκαλοῦσαν τὸν Παρθενώνα, νὰ κατασκευάζουν ἐκμαγεῖα, νὰκαταμετροῦν τὰ κτίρια καὶ νὰ κάνουν ἀνασκαφὲς γιὰ ἀνεύρεση ἐπιγραφῶν. Ἐπίσης, περιλάμβανε ἐντολὴτῆς Πύλης νὰ μὴν ἐνοχληθοῦν τὰ μέλη τοῦ συνεργείου ἀπὸ τὸν Δισδάρη ἢ ἀπὸ ὁποιονδήποτε ἄλλο, νὰμὴν ἀναμειχθεῖ κανεὶς μὲ τὰ ἰκριώματα καὶ τὰ ἐργαλεῖα οὔτε νὰ ἐμποδίσει τὰ μέλη νὰ πάρουν «μερικὰκομμάτια πέτρας μὲ ἐπιγραφὲς καὶ γλυπτὰ» (qualque pezzi di pietra con inscrizioni e figure).

Τὸ φιρμάνι, ὅπως αὐτὸ ἐκδόθηκε στὰ τουρκικά, δὲν βρέθηκε ὡς σήμερα, παρὰ τὶς ἔρευνες εἰδικῶν στὰ τουρκικὰ ἀρχεῖα. Μία μετάφρασή του στὰ ἰταλικά, τὴν ὁποία εἶχε κάμει ὁ διερμηνέας τῆς Ἀγγλικῆς Πρεσβείας στὴν Κωνσταντινούπολη Πισανί, βρέθηκε στὸ ἀρχεῖο τοῦ Φ. Χάντ, ἱερέα τῆς Πρεσβείας στὴν Κωνσταντινούπολη κατὰ τὴν περίοδο ποὺ προΐσταστο αὐτῆς ὁ Ἔλγιν. Ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἰταλικὸ κείμενο ἔγινεἡ μετάφραση τοῦ φιρμανίου στὰ ἀγγλικά, τὴν ὁποία ἔδωσε ὁ Χὰντ στὴν Εἰδικὴ Ἐξεταστικὴ Ἐπιτροπή, ποὺεἶχε συστήσει ἡ ἀγγλικὴ Βουλὴ γιὰ τὴν ἀγορὰ τῶν «Ἐλγινείων», ὅταν ὁ ἴδιος κλήθηκε ὡς μάρτυρας.

Παραθέτουμε ἐδῶ τὴν μετάφραση τοῦ ὀθωμανικοῦ φιρμανίου στὰ ἑλληνικά, ὅπως αὐτὴ ἔχει δημοσιευθεῖστὸ Ἐνημερωτικὸ Δελτίο τῶν Ἑταίρων τῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἐταιρίας :
Φιρμάνι ἢ Ἐπίσημο Γράμμα τοῦ Καϊμακᾶν Πασά προς τὸν Καδὴ ἢ Προϊστάμενο Δικαστὴ καὶ πρὸς τὸν Βοεβόδα ἢ Διοικητὴ τῆς Ἀθήνας τὸ 1801.

Σὲ εἰδοποιοῦμε ὅτι ὁ εἰλικρινὴς Φίλος ἢ Ἐξοχότητα τοῦ Λόρδος Ἔλγιν Ἔκτατος Πρεσβευτὴς ἀπὸ τὴνἈγγλικὴ Αὐλὴ στὴν Πύλη τῆς Εὐτυχίας, μᾶς ἔχει βεβαιώσει ὅτι εἶναι γνωστὸ πὼς οἱ περισσότερες Φράγκικες [χριστιανικὲς] Αὐλὲς ἐπιθυμοῦν νὰ διαβάσουν καὶ νὰ μελετήσουν τὰ βιβλία, γλυπτὰ καὶ ἄλλαἐπιστημονικὰ ἔργα τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων φιλοσόφων. Καὶ ὅτι εἰδικότερα, οἱ ὑπουργοί, φιλόσοφοι,ἐπίσκοποι καὶ ἄλλοι σημαίνοντες Ἄγγλοι ἐνδιαφέρονται γιὰ τὰ γλυπτὰ ποὺ ἔχουν μείνει ἀπὸ τν ἐποχὴ τῶν προαναφερθέντων Ἑλλήνων καὶ τὰ ὁποία βρίσκονται στὶς ἀκτὲς τοῦ Ἀρχιπελάγους καὶ σὲ ἄλλες περιοχές.

Καὶ ἐξαιτίας αὐτοῦ του πράγματος ἔχουν στείλει ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν ἀνθρώπους γιὰ νὰ ἐξερευνήσουν καὶ νὰ ἐξετάσουν τὰ ἀρχαία κτίρια καὶ γλυπτά. Καὶ πὼς ἐπειδὴ ὁρισμένοι φιλότεχνοί της Ἀγγλικῆς Αὐλῆς θέλουν νὰ δοῦν τὰ ἀρχαία κτίρια καὶ τὰ περίεργα γλυπτὰ στὴν Πόλη τῶν Ἀθηνῶν καὶ τὰ παλαιὰ τείχη ποὺσώζονται ἀπὸ τὸν καιρὸ τῶν Ἑλλήνων, ποὺ βρίσκονται τώρα στὸ ἐσωτερικὸ μέρος τοῦ προαναφερθέντος τόπου.

Ὅθεν αὐτὸς [δήλ. ὁ πρεσβευτὴς] ἔχει προσλάβει πέντε Ἄγγλους ζωγράφους ποὺ μένουν τώρα στὴν Ἀθήνα, γιὰ νὰ παρατηρήσουν καὶ νὰ ἐξετάσουν καὶ ἐπίσης νὰ ἀντιγράψουν τὰ γλυπτὰ ποὺ ὑπάρχουνἐκεῖ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα. Κι ἀκόμη μᾶς ἔχει ζητήσει, εἰδικὰ γιὰ αὐτὴ τὴ φορά, νὰ γραφεῖ καὶ νὰ διαταχθεῖὅτι γιὰ ὅσον καιρὸ οἱ προαναφερθέντες ζωγράφοι θὰ μπαίνουν καὶ θὰ βγαίνουν στὸ φρούριο αὐτῆς τῆς πόλης, ποὺ εἶναι ὁ τόπος τῆς μελέτης, καὶ θὰ τοποθετοῦν ἰκριώματα γύρω ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο Ναὸ τῶν Εἰδώλων ποὺ ὑπάρχει ἐκεῖ. Καὶ θὰ κατασκευάζουν ἐκμαγεῖα τῶν προαναφερθέντων κοσμημάτων καὶγλυπτῶν σὲ κονίαμα ἢ γύψο. Καὶ θὰ καταμετροῦν τὰ λείψανα τῶν ἄλλων ἐρειπωμένων οἰκοδομημάτων ποὺ βρίσκονται ἐκεῖ.

Καὶ θὰ σκάβουν, ὅταν τὸ κρίνουν ἀπαραίτητο, τὰ θεμέλια γιὰ νὰ ἀνακαλύψουνἐπιγραφὲς ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχουν καλυφθεῖ ἀπὸ σκουπίδια. Νὰ μὴν ὑπάρξει καμία διακοπῆ οὔτε ἐμπόδιο στὴν ἐργασία τους ἀπὸ τὸν Δισδάρη ἢ ὁποιοδήποτε ἄλλο πρόσωπο. Κανεὶς νὰ μὴν ἀναμειχθεῖ μὲ τὰἰκριώματα ἢ τὰ ἐργαλεῖα ποὺ μπορεῖ νὰ χρειαστοῦν στὶς ἐργασίες τους. Καὶ πὼς ὅταν θελήσουν νὰ πάρουν μαζί τους θραύσματα πέτρας ποὺ φέρουν παλιὲς ἐπιγραφὲς ἢ γλυπτά, νὰ μὴν ὑπάρξει καμία ἀντίρρηση.

Σοὺ γράψαμε λοιπὸν αὐτὸ τὸ γράμμα καὶ τὸ στείλαμε μὲ τὸν κύριο Philip Hunt μὲ τὸ σκοπὸ μόλιςἀντιληφθεῖς τὴ σημασία του, πὼς ἐκφράζει δηλαδὴ τὴ σαφῆ ἐπιθυμία καὶ ὑπόσχεση τοῦ Μεγαλειότατου Σουλτάνου, προικισμένου μὲ ὅλες τὶς ἐξέχουσες ἰδιότητες, νὰ εὐνοήσει αἰτήσεις ὅπως ἡ προαναφερθεῖσα, σύμφωνα μὲ ὅσα συνοδεύουν τὴ φιλία, τὴν τιμιότητα, τὴ συμμαχία καὶ τὴν καλὴ θέληση ποὺ ὑπάρχει ἀπὸπολὺ παλιὰ μεταξύ της Ὑψηλῆς καὶ πάντοτε κραταιᾶς Ὀθωμανικῆς Αὐλῆς καὶ αὐτῆς τῆς Ἀγγλίας καὶ ποὺαὐξάνει ἐμφανῶς καὶ ἀπὸ τὶς δύο Αὐλές.

Εἰδικά, καθὼς δὲν ὑπάρχει κίνδυνος ἂν τὰ προαναφερθέντα γλυπτὰ καὶ κτίρια παρατηρηθοῦν καὶ σχεδιαστοῦν. Ἀφοῦ λοιπὸν ἐκπληρωθοῦν τὰ ὅσα ἐπιβάλλει ἡφιλοξενία καὶ γίνουν δεκτοὶ μὲ τὸ πρέποντα τρόπο οἱ προαναφερθέντες καλλιτέχνες σύμφωνα μὲ τὴν σημαντικὴ αἴτηση τοῦ προαναφερθέντος πρεσβευτῆ καὶ ἐπειδὴ εἶναι ὑποχρέωση γιὰ μᾶς νὰ ἐξασφαλίσουμεὅτι δὲν θὰ βροῦν κανένα ἐμπόδιο περπατώντας, παρατηρώντας ἢ μελετώντας τὰ γλυπτὰ καὶ τὰ κτίρια ποὺθέλουν νὰ σχεδιάσουν καὶ νὰ ἀντιγράψουν. Καὶ σὲ ὁποιαδήποτε ἀπὸ τὶς ἐργασίες τους, ἵδρυση ἰκριώματοςἢ χρησιμοποίηση διαφόρων ἐργαλείων.

Ἡ ἐπιθυμία μᾶς εἶναι μόλις φτάσει τὸ γράμμα αὐτὸ νὰχρησιμοποιήσεις ὅλη σου τὴν ἐπιμέλεια γιὰ νὰ ἐνεργήσεις σύμφωνα μὲ τὶς ἐπιδιώξεις τοῦ πρεσβευτῆ γιὰὅσον καιρὸ οἱ προαναφερθέντες καλλιτέχνες ποὺ μένουν σὲ αὐτὸ τὸ μέρος θὰ μπαίνουν καὶ θὰ βγαίνουν στὸ φρούριο τῶν Ἀθηνῶν ποὺ εἶναι ὁ τόπος τῆς μελέτης. Ἢ θὰ στήνουν ἰκριώματα γύρω ἀπὸ τὸν ἀρχαῖο Ναὸ τῶν Εἰδώλων ἢ θὰ κατασκευάζουν ἐκμαγεῖα ἢ γύψο τῶν προαναφερθέντων κοσμημάτων καὶγλυπτῶν, ἢ θὰ καταμετροῦν τὰ λείψανα ἄλλων κατεστραμμένων κτιρίων, ἢ θὰ σκάβουν, ὅταν τὸ κρίνουνἀπαραίτητο, τὰ θεμέλια σὲ ἀναζήτηση ἐπιγραφῶν μέσα στὰ μπάζα.

Νὰ μὴν ἐνοχληθοῦν ἀπὸ τὸν προαναφερθέντα Διασδάρη ἢ ἀπὸ ἄλλα ἄτομα, οὔτε ἀπὸ σένα στὸν ὁποῖο ἀπευθύνετε αὐτὸ τὸ γράμμα. Καὶκανένας νὰ μὴν ἀναμειχθεῖ μὲ τὰ ἰκριώματα ἢ τὰ ἐργαλεῖα τους οὔτε νὰ τοὺς ἐμποδίσει νὰ πάρουν μερικὰκομμάτια πέτρας μὲ ἐπιγραφὲς καὶ γλυπτὰ (qualque pezzi di pietra). Νὰ συμπεριφερθεῖτε ὅπως ἔχει διαταχθεῖ. (Ὀκτ. 1991, τχ. 17, σ. 142-144)

Μὲ πλούσια δῶρα πρὸς τὶς τοπικὲς τουρκικὲς ἀρχὲς τῶν Ἀθηνῶν, ὁ Ἔλγιν πέτυχε νὰ ἑρμηνεύσει τὸφιρμάνι ὅπως ἤθελε. Ἡ ἐπίμεμπτη αὐτὴ πολιτικὴ εἶχε ἀποτέλεσμα νὰ μείνουν τὰ μνημεῖα τοῦ Ἱεροῦ τηςἈθηνᾶς ἕρμαια στὴ βουλιμία τοῦ Ἄγγλου πρεσβευτῆ. Σὲ διάστημα 18 μηνῶν, δηλαδὴ ὡς τὸ τέλος τοῦ1802, τὸ συνεργεῖο εἶχε ἐκτελέσει ὅσα ἤθελε ὁ Ἔλγιν, ὅταν ξεκίνησε τὸ ἀπαίσιο ἔργο του.

Στὴν ἐπιχείρηση αὐτή, τὸ χειρότερο καὶ ἀπὸ τὴν ἁρπαγὴ τῶν ἀρχαίων ἦταν ἡ παντελὴς καταστροφὴ πολλῶν ἀγαλμάτων κατὰ τὴν ἀπόσπασή τους ἀπὸ τὰ μνημεῖα, καθὼς καὶ πολλῶν ἄλλων ἀρχιτεκτονικῶν πλαισίων, στὴν προσπάθεια τῶν ἐργατῶν νὰ ἀποσπάσουν τὶς πλάκες τῆς ζωφόρου καὶ τὶς μετόπες, μὲ τὶς πρωτόγονες μεθόδους ποὺ χρησιμοποιοῦσαν. Εἶναι πολὺ χαρακτηριστικὴ ἡ περιγραφὴ τῆς καταστροφῆς, τὴν ὁποία περιέλαβε ὁ περιηγητὴς δρ. Ἔντουαρτ Ντάνιελ Κλὰρκ στὸ ὁδοιπορικό του, ὡς αὐτόπτης μάρτυρας τῆς σκηνῆς τῆς ἀπογύμνωσης τοῦ Παρθενώνα, ὅπου γράφει :

Ὁ Δισδάρης βλέποντας τὴν καταστροφὴ ποὺ εἶχε γίνει στὸ μνημεῖο, ὅταν κατέβασαν καὶ τὴν τελευταία μετόπη, ἔβγαλε τὴν πίπα ἀπὸ τὸ στόμα του, ἄφησε νὰ κυλήσει ἕνα δάκρυ καὶ μὲ ἱκετευτικὸ τόνο στὴ φωνὴ εἶπε ἑλληνικὰ στὸν Λουζιέρι, «Τέλος».

Σύμφωνα μὲ τὸν ἀρχικὸ κατάλογο, ποὺ συνέταξεο Ἔννιο Κουιρίνο Βισκόντι, Διευθυντὴς τοῦ Μουσείου τοῦ Καπιτωλίου καὶ στὴ συνέχεια τοῦ Μουσείου τοῦ Βοναπάρτη στὸ Παρίσι, ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀριθμὸς τῶνἀρχαίων ποὺ πῆρε ὁ Ἔλγιν ἀνέρχεται σὲ 253 ἀνάγλυφα καὶ ἀγάλματα ἐκτὸς ἀπὸ τὰ μικρὰ ἀντικείμενα. Στὸν ἀριθμὸ αὐτὸν περιέχονται μετόπες καὶ πλάκες τῆς ζωφόρου τοῦ Παρθενώνα, ἀγάλματα ἀπὸ τὸἀνατολικὸ καὶ δυτικὸ ἀέτωμα, ἡ Καρυάτιδα καὶ ὁ κομψότατος κίονας τοῦ Ἐρεχθείου, τὸ μεγάλο ἄγαλμα τοῦ Βάκχου πάνω ἀπὸ τὸ Θέατρο τοῦ Διονύσου κλπ.

Οἱ λόγοι τοὺς ὁποίους προέβαλε ὁ Ἔλγιν στὸ Memorandum, ποὺ συνέταξε ὁ ἴδιος γιὰ νὰ δικαιολογήσει τὸἐγχείρημά του, ἦταν ἡ ἀπειλούμενη καταστροφὴ τῶν ἀρχαίων ἀπὸ τοὺς Τούρκους καὶ τοὺς Εὐρωπαίους, τὸ προηγούμενο ὅτι καὶ ἄλλοι πρὶν ἀπὸ αὐτὸν ἔκαμαν τὸ ἴδιο, ὅπως ὁ πρεσβευτὴς τῆς Γαλλίας στὴν Κωνσταντινούπολη Choiseul Gouffier, τὸ 1784, καὶ τὸ ἐνδιαφέρον του γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῶν τεχνῶν στὴνἈγγλία. Ὑποστήριξε ἐπίσης ὅτι οἱ Ἕλληνες δὲν ἔδειξαν δυσαρέσκεια καὶ ὅτι ὁ λαὸς δέχτηκε τὸ ἔργο του μὲχαρὰ ὡς ποριστικὸ χρημάτων, ἐνῶ οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἀπαθεῖς καὶ ἀδιάφοροι.

Τὴ συλλογὴ αὐτὴ τὴν πούλησε ὁ Ἔλγιν στὸ ἀγγλικὸ κράτος ἀντὶ τοῦ ποσοῦ τῶν 35.000.
Πρὶν ἀπὸ τὴν τελικὴ ἀπόφαση τῆς ἀγγλικῆς κυβερνήσεως γιὰ τὴν ἀγορὰ τῆς συλλογῆς, τὸ 1816, ἔγινε μεγάλη συζήτηση στὴ Βουλὴ τῶν Κοινοτήτων γιὰ τὶς νομικὲς καὶ γλωσσικὲς ἀντιφάσεις ποὺ περιέχονται στὸ φιρμάνι, καὶ ἀκούστηκαν πολλὰ γιὰ τὴν κατάχρηση τῆς ἐξουσίας ἀπὸ τὸν Ἔλγιν ὡς πρεσβευτὴ στὴν Πύλη. Τελικὰ ἀποφασίστηκε μὲ ψήφους 82 ὑπὲρ καὶ 30 κατὰ ἡ ἀγορὰ τῶν ἀρχαιοτήτων.

Ἀξίζει ἐδῶ νὰ σημειωθεῖ ὅτι κατὰ τὴ συζήτηση αὐτὴ κατατέθηκε ἀπὸ τὸν Χίου Χάμερσλυ, μέλος τοῦΚοινοβουλίου, τροπολογία, ἡ ὁποία θὰ θεωρεῖται ἡ πρώτη καταγεγραμμένη πρόταση ἐπιστροφῆς τῶνἀρχαίων (βλ. σ. 81). Μὲ αὐτὴν ὁ Χάμερσλυ ζητοῦσε νὰ γνωστοποιηθεῖ :
[...] ἡ Μεγάλη Βρετανία κρατεῖ αὐτὰ τὰ μάρμαρα ὡς παρακαταθήκη μέχρις ὅτου τῆς ζητηθοῦν ἀπὸ τοὺς τωρινοὺς ἢ ὁποιουσδήποτε μελλοντικοὺς κυρίους τῆς Πόλης τῶν Ἀθηνῶν.

Καὶ ὅτι μετὰ ἀπὸ ἕνα τέτοιο αἴτημα ἀναλαμβάνει, χωρὶς διατυπώσεις ἢ διαπραγματεύσεις, νὰ τὰ ἐπανατοποθετήσει, ὅσο εἶναι δυνατόν, στὰ μέρη ἀπὸ ὅπου εἶχαν ἀφαιρεθεῖ καὶ ὅτι στὸ μεταξὺ θὰ φυλάσσονται προσεχτικὰ στὸ ΒρετανικὸΜουσεῖο. Ἡ τροπολογία αὐτὴ καταψηφίστηκε.Τὸ διάταγμα ποὺ ψήφισε ἡ ἀγγλικὴ κυβέρνηση γιὰ τὴνἀγορὰ τῶν ἀρχαίων καὶ δημοσιεύθηκε τὴν 1η Ἰουνίου τοῦ 1916, ἀναφέρει, ἐπιγραμματικά, στοιχεῖα, τὰὁποῖα μᾶς ἐνδιαφέρουν ἰδιαίτερα γιὰ τὴν ὀνομασία «Ἐλγίνεια Μάρμαρα» καὶ γιὰ τοὺς ὅρους μὲ τοὺςὁποίους δόθηκε στὸ Βρετανικὸ Μουσεῖο. Τὸ σχετικὸ κείμενο ἔχει ὡς ἑξῆς:

Ὁ ἀνωτέρω ἀναφερόμενος λόρδος συμφώνησε νὰ πωλήσει τὰ αὐτὰ [Μάρμαρα] στὸ ποσὸ τῶν ?35.000 μὲ τὸνὄρο ὅτι ὅλη ἡ παραπάνω ἀναφερόμενη συλλογὴ θὰ κρατεῖται ἀδιαχώριστη στὸ Βρετανικὸ Μουσεῖο καὶἀνοικτὴ γιὰ ἐπιθεώρηση καὶ θὰ ὀνομάζεται «Ἐλγίνεια Μάρμαρα». Καὶ ὅτι ὁ ἀνωτέρω ἀναφερόμενος λόρδος καὶ κάθε πρόσωπο ποὺ θὰ ἀποκτᾶ τὸν τίτλο τοῦ Ἔλγιν θὰ πρέπει νὰ προστίθεται στοὺς Ἐπιτρόπους τοῦΜουσείου.

Τὸ μέγεθος τῆς καταστροφῆς ἦταν τόσο μεγάλο, ὥστε ὁ Ἄγγλος περιηγητὴς Ἔντουαρντ Ντόντγουελ, ποὺ ὑπῆρξε αὐτόπτης μάρτυρας τῆς σύλησης τῶν μνημείων τῆς Ἀκρόπολης, γράφει στὸὁδοιπορικό του γιὰ τὸ γεγονὸς τὰ ἑξῆς : «Εἶναι βέβαιο ὅτι οἱ καταστροφὲς ποὺ ἔγιναν στὰ μνημεῖα μέσα σὲἕνα χρόνο ἦταν μεγαλύτερες ἀπὸ ὅσες εἶχαν ὑποστεῖ αὐτά, σὲ ὁλόκληρο τὸν 18ο αἰώνα».

Ἀλλὰ καὶ ὁ Δρ. Κλάρκ, ἀπὸ τοὺς πιὸ δυνατοὺς κατήγορους τοῦ Ἔλγιν, ἀποτιμᾶ συγκριτικὰ τὴ ζημιά : «οἱ καταστροφὲς ποὺ σημειώθηκαν στὸ ναὸ (τοῦ Παρθενώνα) ἦταν μεγαλύτερες ἀπὸ ἐκεῖνες ποὺ εἶχε ὑποστεῖ ἀπὸ τὸπυροβολικὸ τῶν Βενετῶν». Γιὰ τὴν καταστροφὴ τῶν μνημείων ἔγραψαν ἀκόμη καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ὑπῆρξαν μετριοπαθεῖς γιὰ τὸν Ἔλγιν, ὅπως ὁ Τζῶν Κὰμ Χομπχάουζ, ὁ Φ. Σ. Νὸρθ Ντάγκλας ἢ ἀργότερα ὁ Α. Μιχαέλις. Ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος ὁ ἐκτελεστῆς του ἔργου τοῦ Ἔλγιν, ὁ Τζιοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι, Ἰταλὸς ζωγράφος, ποὺ προΐστατο τοῦ συνεργείου τῆς καταστροφῆς, ἀναφέρει στὴν ἀλληλογραφία του πρὸς αὐτὸν ὅτι «ἐκτελώντας τὶς ἐντολὲς τοῦ ἀναγκάστηκε νὰ γίνει λίγο βάρβαρος».

Εὐγενία Κεφαλληναίου

ΑΠΟ ΤΟ “Τὰ Μάρμαρα τοῦ Παρθενώνα καὶ τὸ κατηγορῶ τοῦ Μπαϋρον”,