Φονταμενταλισμός

Αυτή η έννοια επεκτάθηκε και στις άλλες θρησκείες, κυρίως στο Ισλάμ. Χαρακτηρίζεται κατά γενικό τρόπο μια συμπεριφορά που αφορά, ανεξαρτήτως θρησκείας, την υπεράσπιση με ζήλο και ενίοτε με φανατισμό του ίδιου του γράμματος της αγνής και ορθής πίστης. Μια τέτοιας μορφής φονταμενταλισμός απαντάται για παράδειγμα στον ισλαμισμό, στα λεγόμενα υπερορθόδοξα εβραϊκά κινήματα, καθώς και στους Ευαγγελικούς Χριστιανούς.

Ο φονταµενταλισµός γεννήθηκε καταρχήν στο πλαίσιο του Προτεσταντισµού της Β. Αµερικής. Από το 1910 µέχρι το 1915 εκδόθηκε µια σειρά έργων, των Fundamentals, από κύκλους κυρίως Βαπτιστών και Πρεσβυτεριανών, οι οποίοι τελικά το 1919 ίδρυσαν µια Παγκόσµια Ένωση των Χριστιανών Θεµελιοκρατών (World's Christian Fundamentals Association). Κύριος στόχος της Ένωσης αυτής ήταν η αντίδραση προς τη µοντέρνα επιστήμη και η αποκατάσταση θεμελιωδών κατά τη γνώμη τους αντιλήψεων της Βίβλου που είχαν αµφισβητηθεί.

Από την Ένωση-κίνηση αυτή ονομάστηκε το σχετικό φαινόμενο «φονταµενταλισµός».
Η φονταμενταλιστική αυτή κίνηση απασχολεί µέχρι την εποχή µας τις ΗΠΑ, κυρίως µέσα από το θέμα τού αν η Βίβλος έχει δίκαιο ή η θεωρία της βιολογικής εξέλιξης. Πιο συγκεκριμένα, αγωνίζεται να επιβάλει ως µοναδική «επιστημονική αλήθεια» ορισμένες αντιλήψεις, που αποτελούν κατά γράμμα ερμηνεία των βιβλικών αφηγήσεων για τη Γένεση του κόσμου.

Τις µαχητικές προσπάθειες των φονταμενταλιστών να επιβάλουν τις αντιλήψεις τους στα δηµόσια σχολεία των Η.Π.Α. παρουσιάζει ο επιφανής παλαιοντολόγος St. J. Gould στο βιβλίο του "Εν αρχή ην ο Λόγος. Για τη συµφιλίωση θρησκείας και επιστήµης". Ο Gould περιγράφει, επίσης, τις ακραίες αντιλήψεις των φονταµενταλιστών στην Αµερική και τις συγκρίνει µε τις απόψεις που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο της αντιμετώπισης των ίδιων θεμάτων στην Ευρώπη, όπου δεν προκλήθηκαν οι ίδιες αντιδράσεις, αλλά υπήρξαν προσπάθειες είτε συµβιβαστικών θεωρήσεων είτε διάκρισης της θρησκευτικής από την επιστημονική θεώρηση της γένεσης και εξέλιξης του βιολογικού κόσμου.

Στην τελευταία αυτή θέση καταλήγει και ο ίδιος ο Gould, ξεκινώντας από τη διαφορετική λειτουργία που επιτελεί από τη µια πλευρά η Βίβλος ως θρησκευτικό κείμενο και από την άλλη η επιστημονική έρευνα και γνώση ως βασικό µέσο µελέτης του βιολογικού κόσμου. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού συνδέθηκαν εκεί πολιτικές διαστάσεις. Παρόμοια προς την τελική θέση του Gould είναι και η άποψη που διατύπωσε ο Νίκος Ματσούκας για την ερμηνεία των βιβλικών αυτών αφηγήσεων.

Από το θέμα αυτό κατανοεί κανείς ότι η τακτική που ακολουθούν οι φονταµενταλιστές είναι καθαρά πολιτική και ακτιβιστική. Επιλέγουν ένα θέμα, το ανάγουν σε θέμα αιχμής και αγωνίζονται µε κάθε τρόπο να επιβάλουν την άποψή τους ως τη µόνη ορθή. Αλλά και αν αυτό δεν γίνει δεκτό, δηµιουργείται στους οπαδούς η αίσθηση ότι αγωνίζονται για τις ιδέες τους.

Η προσπάθεια αυτή τους οδηγεί σε συσπείρωση, και έτσι καθιστούν αισθητή την παρουσία τους.
Οι κύριες θέσεις των φονταµενταλιστών Προτεσταντών της Αµερικής είναι οι εξής:

Πρώτον, υποστηρίζουν ότι η Αγία Γραφή είναι κατά γράμμα θεόπνευστη, πράγμα που οδηγεί και στην ανάλογη χρήση της.

Δεύτερον, θεωρούν ότι κάθε µοντέρνα θεολογία και η επιστήμη γενικότερα, στο βαθμό που αντιτίθενται στη βιβλική πίστη, είναι µια µηδαµινότητα.

Τρίτον, πιστεύουν ότι όποιος δεν συµµερίζεται τις βασικές φονταµενταλιστικές απόψεις τους δεν είναι γνήσιος χριστιανός.

Τέταρτον, καταδικάζουν επιλεκτικά ορισμένες µοντέρνες αντιλήψεις, µεταξύ των οποίων τη βασική αντίληψη της µοντέρνας πολιτικής για το διαχωρισμό εκκλησίας και κράτους.

Ο φονταµενταλισµός ως µοντέρνο φαινόμενο δεν περιορίστηκε µόνο στο πλαίσιο του αµερικανικού Προτεσταντισμού, αλλά µε διάφορες µορφές και µε τη χρήση διαφόρων θεμάτων ως θεμάτων αιχμής, αναπτύχθηκε και στο πλαίσιο των άλλων παγκόσμιων σύγχρονων θρησκειών. Ο Br. Lawrence υποστηρίζει ότι υπάρχουν διάφοροι τύποι φονταµενταλισµών. Στην πραγματικότητα όμως αν θεωρήσει κανείς ότι υπάρχει διαφόρων βαθμών πολιτικοποίηση και χρήση διαφορετικών µέσων, που φθάνουν µέχρι τις τρομοκρατικές ενέργειες, τότε καλύπτει όλες τις µορφές του φαινομένου.

Κατά βάθος όλοι οι φονταµενταλιστές υποστηρίζουν αναλογικά τις ίδιες σχεδόν απόψεις. Η διαφορά τους έγκειται στην ιδιαίτερη θρησκεία που πιστεύουν και στην οποία στηρίζονται.