Navi Voice

Κείμενο: Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός, (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ΄ το Α.Π.Θ.), Δ/ντρια 3ου Γυμνασίου Τρικάλων

Το ιερό τέμενος της χριστιανοσύνης, η ιστορία και ο βίος του οποίου είχε πεπρωμένο να συνδεθεί με την ιστορία και το βίο ολόκληρου του Ελληνικού έθνους, αλλά και ένα εκ των σημαντικότερων μνημείων της χριστιανικής τέχνης βρίσκεται επί της Νοτιοδυτικής κλιτύος του πρώτου λόφου της Κωνσταντινουπόλεως και μαζί με το Ιερό Παλάτιο και τον Ιππόδρομο αποτελούσε ενιαίο κεντρικό οικοδομικό συγκρότημα της Πόλης.

Σύμφωνα προς την παράδοση, την οποία διασώζουν οι Βυζαντινοί χρονογράφοι, ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας κτίσθηκε επί Μεγάλου Κωνσταντίνου. Ο Μέγας Κωνσταντίνος, αφού εγκατέστησε την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους, το 331 μ.Χ., στο Βυζάντιο, την κόσμησε με πολλά ιδρύματα όμοια προς αυτά της Ρώμης. Από αυτά τα σημαντικότερα ήταν το Ιερό Παλάτιο και ο Ιππόδρομος.

Εκτός όμως του Ιερού Παλατίου και του Ιπποδρόμου, ο Κωνσταντίνος ανήγειρε και δεκατέσσερις εκκλησίες, μεταξύ των οποίων την πρώτιστη και καλλίστη αφιέρωσε στην Υπέρτατη του Θεού Σοφία. Ο διάδοχος και γιός του Κωνσταντίνου Κωνστάντιος την ανοικοδόμησε και την κατέστησε πιο ευρύχωρη και πιο μεγαλοπρεπή, αφιερώνοντας σε αυτό το ναό πολλά αναθήματα, κειμήλια χρυσά και αργυρά.

Ο ναός αυτός κατά τους αρχαιολόγους ήταν σχήματος βασιλικής ξυλόστεγης και τα εγκαίνιά του έγιναν στις 15 Φεβρουαρίου του 360.Ο ναός αυτός ονομαζόταν και Μεγάλη Εκκλησία, αλλά χρησιμοποιούνταν και το όνομα Σοφία, το οποίο και επικράτησε αργότερα. Την ονομασία Αγία Σοφία θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο γεγονός ότι όσο χρόνο ετίθετο ο θεμέλιος λίθος, η στη Νίκαια της Βιθυνίας συνελθούσα Α΄ Οικουμενική Σύνοδος είχε ήδη αποκηρύξει τον αρχηγό αίρεσης Άρειο (325) και είχε ανακηρύξει τον Χριστό ως τον αληθινό Λόγο και την Σοφία του Θεού.

Και ο ναός τιμήθηκε ως ναός της του Θεού Σοφίας, αλλά παράλληλα διατηρήθηκε και το όνομα Μεγάλη Εκκλησία. Το όνομα όμως αυτό δεν χαρακτήριζε μόνο το μέγεθος του ναού. Επί αιώνες, η Μεγάλη Εκκλησία σήμαινε το κέντρο της Ορθοδοξίας, αλλά και αυτήν ακόμη την Ορθόδοξη Εκκλησία. Ο πρώτος αυτός ναός της του Θεού Σοφίας διατηρήθηκε μέχρι τον Αυτοκράτορα Αρκάδιο (383-408).

Από της ιδρύσεως του ο ναός της Αγίας Σοφίας διαδραμάτισε πρωτεύοντα ρόλο σε όλα τα εκκλησιαστικά και πολιτικά γεγονότα, κατά τον υπερχιλιετή βίο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στον ναό της Αγίας Σοφίας θριάμβευσε ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, κατά της αίρεσης των αρειανών. Εκεί διαβάστηκαν τα πρακτικά της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου το 381 μ.Χ. Και σε αυτή την πρώτη εκκλησία της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε η ορθόδοξη πίστη. Στην Αγία Σοφία αντήχησε η φωνή του Χρυσοστόμου, εκεί κατέφυγε υπό την Αγία Τράπεζα ο Ευτρόπιος, αφού σώθηκε από την ευγλωττία του μεγάλου αυτού εκκλησιαστικού ρήτορα και οικουμενικού διδασκάλου.

Ο Χρυσόστομος διακρίθηκε για τη δύναμη του λόγου του και για την προς αυτόν αγάπη του λαού. Ήταν αυστηρός και ασκητικός, ήλεγχε την επικρατούσα κοινωνική ανισότητα, τις αδικίες που γίνονταν από άρχοντες και αρχιερείς, προπάντων όμως μαστίγωνε την τρυφή της Αυλής και την διαφθορά των πλουσίων. Στον αγώνα αυτό κατά της εκκλησιαστικής και πολιτικής αρχής, η κυβέρνηση αντέταξε τον φιλόδοξο και χωρίς αρχές πάπα Αλεξανδρείας Θεόφιλο. Ο Θεόφιλος παίρνοντας ως συμμάχους και άλλους αρχιερείς, κατόρθωσε με πολλές μηχανορραφίες να καθαιρεθεί ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Χρυσόστομος.

Αυτομάτως όμως εκδηλώθηκε η αγανάκτηση του λαού για την ενέργεια αυτή και η κυβέρνηση αναγκάστηκε τον μεν Θεόφιλο να αποστείλει πάλι στην Αλεξάνδρεια, να επαναφέρει δε στον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινουπόλεως τον Χρυσόστομο. Επανερχόμενος ο Χρυσόστομος, χρησιμοποίησε αυστηρότερη γλώσσα, επιτιμώντας φανερά και σφοδρά την πολυτέλεια αυτής της ίδιας της αυτοκράτειρας Ευδοξίας.

Τότε έγινε (404) Σύνοδος στο Δρυ, προάστιο της Κωνσταντινούπολης, η οποία επισφράγισε και κατέστησε αμετάκλητη την καθαίρεση του Χρυσοστόμου. Μολονότι δε και η κυβέρνηση του Δυτικού κράτους και ο πάπας Ιννοκέντιος Α΄ δραστήρια επενέβησαν υπέρ αυτού, ο Χρυσόστομος εξορίσθηκε στην Κουκουσό, κοντά στις πηγές του Πυράμου. Μετά την εξορία του Χρυσόστομου, ο λαός της Κωνσταντινούπολης εξεγέρθηκε εναντίον του αυτοκράτορα Αρκαδίου, γιατί κυριολεκτικά λάτρευε τον πατριάρχη του, και στις 20 Ιουνίου του 404 πυρπόλησε τον ναό της Αγίας Σοφίας.

Επί αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Β΄ (401-450), ο ναός ξανακτίστηκε και στις 8 Οκτωβρίου του 475 έγιναν τα εγκαίνιά του. Και ο ναός αυτός ήταν σχήματος βασιλικής, αλλά πεντάκλιτης. Στο ναό αυτό διεξήχθη η πολύκροτη συζήτηση κατά της αίρεσης του επισκόπου Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου απ’ τη Συρία, ο οποίος διαχώριζε την ανθρώπινη από τη θεία φύση του Χριστού και καταπολεμούσε την ειδωλολατρική, γι’ αυτόν, έκφραση «Θεοτόκος», εφόσον δεν δεχόταν ότι ο Χριστός ήταν ομοούσιος προς τον πατέρα.

Απ’ τον άμβωνα του ναού της Αγίας Σοφίας προκηρύχθηκε από τον πατριάρχη Ακάκιο το «Ενωτικόν», έγγραφο που επικυρώθηκε το 482 από τον αυτοκράτορα Ζήνωνα, το οποίο αποκατέστησε επί δύο γενιές την εκκλησιαστική ειρήνη στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ο δημιουργός της εκκλησιαστικής ειρήνης Ακάκιος αναγνωρίσθηκε ως ο ανώτατος Ιεράρχης της συνενωμένης Εκκλησίας Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Κωνσταντινουπόλεως, παίρνοντας πρώτα τον τίτλο του οικουμενικού πατριάρχη. Εξαιτίας όμως του Ενωτικού επήλθε διάσταση μεταξύ Ρώμης και Ανατολικής Εκκλησίας, του πάπα που αμφισβήτησε τον τίτλο του Οικουμενικού Πατριάρχη από τον επίσκοπο της Κωνσταντινουπόλεως και βέβαια του Πατριάρχη.

Η αγία Σοφία του Ιουστινιανού: Βρισκόμαστε στο πέμπτο έτος της βασιλείας του Ιουστινιανού, το 532. Τότε εξερράγη η τρομερή Στάση του Νίκα και στις 13 Ιανουαρίου του 532 ο ναός της αγίας Σοφίας πυρπολήθηκε μαζί με μεγάλο μέρος της Κωνσταντινούπολης. Αμέσως μετά την αιματηρή καταστολή της Στάσης ο Ιουστινιανός αρχίζει την ανοικοδόμηση του ναού επί εντελώς νέου σχεδίου.

Η ανοικοδόμηση ανατέθηκε σε δύο κορυφαίους αρχιτέκτονες, τον Ανθέμιο από τις Τράλλεις της Λυδίας και τον Ισίδωρο από την Μίλητο. Επειδή δε βάσει των σχεδίων η ανοικοδόμηση του νέου ναού θα απαιτούσε χώρο περισσότερο από εκείνο τον οποίο κατελάμβανε ο προηγούμενος ναός, ο Ιουστινιανός αγωνίσθηκε για την εξασφάλιση αυτού του χώρου.

Οι βυζαντινοί χρονογράφοι αναφερόμενοι σε παραδόσεις, διασώζουν πλήθος σχετικών επεισοδίων μεταξύ των οποίων τα εξής: ο αυτοκράτωρ έφτασε στο σημείο να προσφύγει σε κάποια χήρα, ονόματι Άννα, η οποία δεν δεχόταν να παραχωρήσει το οίκημά της, εκτός αν της κατέβαλαν 500 λίτρες χρυσού, μολονότι ολόκληρη η περιουσία της είχε εκτιμηθεί σε 85 λίτρες χρυσού:

«Η δε θεασαμένη τον βασιλέα -αναφέρει ο χρονογράφος- προσέπεσε στα πόδια αυτού, δεομένη και λέγουσα, ότι τιμή μεν ουκ οφείλω λαβείν εις τα οικήματα, τον δε ναόν, αν βούλει κτίσαι, αιτούμαί σε ίνα έχω καγώ εν ημέρα κρίσεως μισθόν και τάφω εις τα οικήματά μου πλησίον». Ένας οστιάριος (θυρωρός) ήταν μανιώδης «ιπποδρομιάκιας», όπως χαρακτηρίζει σήμερα ο λαός τους μανιώδεις «φιλίππους». Ο βυζαντινός χρονογράφος τον χαρακτηρίζει «σφόδρα φιλιππόδρομον».

Αυτός, λοιπόν, δυστροπούσε και αρνούνταν να παραχωρήσει την οικία του αντί 38 λίτρων χρυσού. Για να εξαναγκασθεί να την παραχωρήσει τον έκλεισαν στην φυλακή τις παραμονές των ιπποδρομιών. Το πάθος του όμως ήταν τόσο, ώστε για να απελευθερωθεί και να του επιτραπεί να προσέλθει στον Ιππόδρομο, παραχώρησε πρόθυμα την οικία του αντί της προτεινόμενης τιμής.

Ενός άλλου, πωλητή χηνών στο επάγγελμα, αγοράσθηκε η οικία, ενώ ένας βασιλισκάριος (πιθανώς ράφτης ηγεμονικών ενδυμάτων), ονόματι Ξενοφώντας, δέχτηκε να κατεδαφίσουν το εργαστήριό του για χάρη του ναού υπό τον όρο όμως να τον προσκυνήσουν οι ηνίοχοι του Ιπποδρόμου! Πάρα πολλοί άλλοι, ιδιοκτήτες των πλησίον του παλιού ναού εργαστηρίων ή οικημάτων, τα παραχώρησαν, είτε με τη θέληση τους είτε χωρίς τη θέλησή τους και έτσι βρέθηκε ο ευρύς χώρος, στον οποίο ανεγέρθη το μεγαλοπρεπέστατο οικοδόμημα της χριστιανοσύνης. Πράγματι, η αγία Σοφία είναι κτισμένη επί 7.570 τ. μέτρων.

Ο θεμέλιος λίθος του νέου ναού τέθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 532. Μόλις είχαν παρέλθει σαράντα ημέρες από την καταστροφή του ναού. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Ήταν το χρονικό αυτό διάστημα ικανό για να εκπονήσουν οι δύο αρχιτέκτονες τα σχέδιά τους;Μάλλον ο Ιουστινιανός, έχοντας την πρόθεση να ανοικοδομήσει ναό μεγαλοπρεπέστερο του ήδη υπάρχοντος, είχε αναθέσει από πολύ παλιότερα την εκπόνηση των σχεδίων στους δύο αρχιτέκτονες.

Η καταστροφή του ναού από την στάση του Νίκα επιτάχυνε απλώς την ανέγερση. Όταν ανοίχθηκαν το θεμέλια του ναού, ο τότε πατριάρχης Ευτύχιος επικαλέσθηκε τις ευλογίες του Θεού για το έργο το οποίο έμελλε να συντελεστεί. Ο δε αυτοκράτορας με το μυστρί στα χέρια έριξε το πρώτο «κουρασάνι» στα θεμέλια.

Το «κουρασάνι» ήταν κατασκευασμένο από θερμό νερό, στο οποίο είχε βράσει άφθονο κριθάρι μέχρι χυλώσεως, ασβέστη, σκόνη οστράκων και φλοιοί πτελέας, το οποίο είχε την ιδιότητα να συμπυκνώνεται και να αποκτά την στερεότητα του σιδήρου. Το ίδιο μείγμα μεταχειρίζονταν και στα τείχη. Επί βάσεως δε επτά περίπου μέτρων από αυτό το μείγμα ανεγέρθηκαν τα πρώτα θεμέλια. Δέκα χιλιάδες εργάτες και τεχνίτες, μεταφερόμενοι από διάφορα μέρη της αυτοκρατορίας, απασχολήθηκαν στην ανέγερση του ναού. Τους επόπτευαν εκατό πρωτομάστορες.

Δαπανήθηκαν, όπως αναφέρει ο ιστορικός Κ. Παπαρρηγόπουλος, «κατά τους λιγότερο απίθανους υπολογισμούς, 3.000 κεντηνάρια χρυσού, ή 324.000.000 δραχμών». Σε σημερινό νόμισμα, η δαπάνη υπολογίζεται στις 3.600.000 λίρες στερλίνες. Ζητήθηκε και χρησιμοποιήθηκαν από όλο το κράτος τα λαμπρότερα των μαρμάρων.

Μεταξύ αυτών χρησιμοποιήθηκαν και πολλά έργα τέχνης εκ των σωζομένων στα διάφορα ιερά της αρχαιότητας. Μάλιστα, διακρίνει κανείς ακόμη και σήμερα στους κίονες γύρω από τον μεγάλο θόλο τα λείψανα του ναού της Ηλιουπόλεως, του ναού της Αρτέμιδος της Εφέσου και πολλών άλλων ιερών της κλασσικής αρχαιότητας. Όλα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για να κοσμήσουν τον Μέγα Ναό της νέας θρησκείας.

Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537. Είχαν περάσει πέντε χρόνια, έντεκα μήνες και 14 ημέρες από την ημέρα της πυρπολήσεως του ναού της του Θεού Σοφίας. Μετά απ’ αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα, ο λαός της Κωνσταντινουπόλεως παρίστατο στα εγκαίνια του μεγαλοπρεπέστερου ναού που είδε ποτέ η χριστιανοσύνη.

Ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός ξεκίνησε απ’ τα ανάκτορα, επιβαίνοντας σε τέθριππο άμαξα. Τον συνόδευε ο πατριάρχης Ευτύχιος. Πλήθος λαού ήταν μαζεμένο εκατέρωθεν των δρόμων. Ο πατριάρχης με τον αυτοκράτορα πορεύονταν στο ναό της Αγίας Αναστασίας. Από εκεί, αφού ψάλθηκε η λιτή (λιτανεία), ο Ιουστινιανός πεζός και ο πατριάρχης σε άρμα και πλήθος άπειρο, ξεκίνησαν και έφθασαν στην κεντρική πλατεία της Κωνσταντινουπόλεως, το Αυγουσταίο.

Ο πατριάρχης κατεβαίνει από το άρμα. Ο Ιουστινιανός στέκεται δίπλα του και με τον σταυρό επικεφαλής προχωρούν προς το ναό. Τότε για πρώτη φορά ανοίχθηκαν οι πύλες, απαστράπτουσες από τη λαμπρότητα. Ο Ιουστινιανός προχώρησε μόνος μέχρι τον άμβωνα και, καταθαμπωμένος από την αίγλη και τη λαμπρότητα η οποία τον περιέβαλε, καταλήφθηκε από ενθουσιασμό και φώναξε:

«Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι! Νενικηκά σε, Σολομών». Μετά τα εγκαίνια ο Μάγιστρος Στρατηγός διασκόρπισε στο έδαφος τρία κεντηνάρια χρυσού, τα οποία ο λαός έσπευσε να συνάξει. Εντωμεταξύ είχε προηγηθεί στον Ιππόδρομο σφαγή 1.000 βοδιών, 10.000 προβάτων, 600 ελαφιών, 1.000 χοίρων και 10.000 ορνίθων. Όλα αυτά μαζί με 30.000 μέτρα σίτου μοιράστηκαν στον λαό. Η πανήγυρη των εγκαινίων είχε διάρκεια 14 ημέρες.

Είκοσι χρόνια μετά τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας και συγκεκριμένα την 7η Μαΐου 558, φοβερός σεισμός επέφερε βλάβες στον ναό. Ο κεντρικός τρούλος και το ανατολικό ημιθόλιο υπέστησαν ρήγματα και έπεσαν. Από την πτώση συντρίφτηκαν το Κιβώριο (μικρό κιβώτιο με άγια λείψανα), η Αγία Τράπεζα και ο Άμβωνας. Ευθύς αμέσως ο Ιουστινιανός ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ισίδωρο τον νεώτερο την επισκευή των ζημιών. Μετά την επισκευή του ναού τελέστηκαν και δεύτερα εγκαίνια, την 24η Δεκεμβρίου του 563. Παρίστατο ο Ιουστινιανός, ο τότε πατριάρχης Μηνάς (κατ’ άλλους ο ίδιος ο πατριάρχης των πρώτων εγκαινίων Ευτύχιος) και πλήθος λαού, ψάλλοντας το «Άρατε πύλας οι άρχοντες υμών και επάρθητε πύλαι αιώνιοι και εισελεύσεται ο βασιλεύς της Δόξης…».

Κατά καιρούς έγιναν κι άλλες επισκευές και μετασκευές του ναού. Ο ναός της Αγίας Σοφίας, από της ιδρύσεώς του από τον Ιουστινιανό μέχρι σήμερα (2015) αριθμεί ηλικία 1478 ετών. Από τότε επισκευάσθηκε εξαιτίας καταστροφών από σεισμούς, ως επί το πλείστον, ή μετασκευάσθηκε αναλόγως των κυριάρχων του (Λατίνων, Μωαμεθανών) δώδεκα φορές περίπου.

Το 558 υπό του Ισιδώρου του νεώτερου, το 867, το 975, το 987, το 1204 (μετασκευασθείς τότε σε καθολικό ναό από τους Λατίνους), το 1347 οπότε σεισμός επέφερε στο κτίριο νέες καταστροφές. Οι καταστροφές αυτές επισκευάσθηκαν επί Ιωάννη Καντακουζηνού και Ιωάννη Παλαιολόγου, και την επισκευή επέβλεψαν οι αρχιτέκτονες Αστράς, Φακιολάτος, και Κιπεράλτα. Το 1371, οπότε κατέπεσε από την κορυφή του θόλου ο σταυρός, το 1453 (μετασκευασθείς σε μωαμεθανικό τζαμί) και το 1545. Επί της βασιλείας του σουλτάνου Σελήμ Β΄ (1566-1574) επισκευάσθηκε ολόκληρος.

Είχε προηγηθεί η ναυμαχία της Ναυπάκτου (7 Οκτωβρίου 1571) μεταξύ αφ’ ενός των ενωμένων στόλων της Ισπανίας, της Βενετίας, της Γένουας, της Νεαπόλεως και Σικελίας και αφ’ ετέρου της Τουρκίας. Ο τουρκικός στόλος νικήθηκε και αυτό στοίχισε πολλά στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο σουλτάνος Σελήμ Β΄, κυριευθείς τότε από ευλάβεια, επισκεύασε, κατά τον χρονογράφο Καντεμίρ, προς παρηγοριά της θλίψης του, τον ναό της Αγίας Σοφίας. Τότε κτίσθηκε και δεύτερος μιναρές δίπλα στον μιναρέ τον οποίο είχε αναγείρει ο Μωάμεθ.

Κατά τις επισκευές της εποχής αυτής φαίνεται ότι αφαιρέθηκαν από τον ναό οι τέσσερις μαρμάρινες πλάκες, που περιείχαν την «προκήρυξη». Η προκήρυξη είχε δοθεί στην Εκκλησία από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Κομνηνό (1122-1180). Με αυτή επικύρωνε τα πεπραγμένα της Συνόδου, η οποία είχε συγκροτηθεί από αυτόν στην Κωνσταντινούπολη, για να λύσει το πολυθρύλητο ζήτημα του «Ο Πατήρ μείζων μου εστί».

Τις πλάκες αυτές τις είχαν στήσει στο αριστερό και ενδότατο μέρος του ναού, πλαισιωμένες με λεπτούς πορφυρούς κίονες. Όπως αναφέρεται: «Ήσαν δε εκάστη το μέν μήκος οργυιαί τρείς, το δε πλάτος οργυιαί ελάσσονες, απετελείτο δε εκ των 4 τετράγωνον ίσον ισάκις». Άξια μνημονεύσεως είναι η επιγραφή της προκηρύξεως αυτής, όταν θυμηθεί κανείς σε ποια εποχή ο αυτοκράτωρ αυτός τιτλοφορούνταν: «Μανουήλ εν Χριστώ τω Θεώ πιστός βασιλεύς, Πορφυρογέννητος, Ρωμαίων Αυτοκράτωρ, ευσεβέστατος, αεισέβαστος, Ισαυρικός, Κιλικικός, Αρμενικός, Δαλματικός, Ουγγρικός, Βοσνικός, Χωρβατικός, Λαζικός, Ιβηρικός, Σερβικός, Ζηκχικός, Χατζαρικός, Βουλγαρικός, Γοτθικός, θεοκυβέρνητος, Κληρονόμος Στέμματος του Μ. Κωνσταντίνου και ψυχή νεμόμενος πάντα τα τούτου δίκαια».

Ο σουλτάνος απαίτησε από τον πατριάρχη να σταλούν σοφοί, για να του ερμηνεύσουν στα τουρκικά την επιγραφή. Πράγματι του την ερμήνευσαν και τότε, κατά προτροπή του μουφτή, διέταξε να αποξέσουν τα γράμματα και να συντριβούν οι τρεις πλάκες. Την τέταρτη, με τους τίτλους, τοποθέτησε στον τάφο του πατέρα του.

Ο σουλτάνος Μουράτ ο Γ΄, γιός του προαναφερθέντος σουλτάνου, αποτελείωσε την επισκευή του ναού, ο οποίος είχε ραγίσει από τον σεισμό. Επιπλέον διακόσμησε τον ναό εξωτερικά και εσωτερικά και τον επαύξησε με νέες οικοδομές. Αλλά με την πάροδο των ετών ο ναός της Αγίας Σοφίας είχε υποστεί πολλές φθορές και αν δεν λαμβάνονταν πρόνοια γενικής επισκευής του, υπήρχε η πιθανότητα να καταπέσει ίσως ολόκληρο το κτίριο.

Τότε επενέβη ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζήτ και πρόλαβε την καταστροφή. Επί δύο έτη ο ναός επισκευάζονταν και ξοδεύτηκαν υπέρογκα ποσά. Την 1η Ιουλίου 1849, ημέρα Παρασκευή, ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζήτ προσήλθε, για να προσευχηθεί στην Αγία Σοφία. Τότε τελέσθηκαν κατά κάποιο τρόπο, τα εγκαίνια του επισκευασθέντος ναού. Μετά την προσευχή ο σουλτάνος φιλοδώρησε μεγαλοπρεπώς τους Ελβετούς αρχιτέκτονες αδελφούς Φοσσάτι, οι οποίοι επέβλεψαν την γενική επισκευή του ναού.

Δώρα επίσης μεγάλα δόθηκαν από τον σουλτάνο στους ζωγράφους και λοιπούς τεχνίτες και εργάτες, οι οποίοι έλαβαν μέρος στην επισκευή. Τότε επίσης κόπηκε νόμισμα, για να θυμίζει την γενική επισκευή της Αγίας Σοφίας. Το νόμισμα αυτό έφερε επί της μίας πλευράς την εικόνα του ναού και επί της άλλης το μονόγραμμα του σουλτάνου Αβδούλ Μετζήτ. Το 1852, οι αδελφοί Φοσσάτι δημοσίευσαν συμπεράσματα από την εργασία τους, καθώς και πλήθος σχεδίων του ναού της Αγίας Σοφίας.

Από το 1934, η Αγία Σοφία έχει μετατραπεί σε Μουσείο από την τουρκική δημοκρατία του Κεμάλ Ατατούρκ. Βέβαια, ήδη το 1930, το Βυζαντινό Ινστιτούτο της Αμερικής Dumbarton Oaks ανέλαβε εργασία για την αποκατάσταση του μνημείου και ιδίως της διακοσμήσεως και των θαυμάσιων ψηφιδωτών του. Χάρη σε αυτές τις εργασίες αποκαλύφθηκε σημαντικό αριθμός ψηφιδωτών παραστάσεων.

Κανένα άγαλμα στον κόσμο δεν έχει ξεσηκώσει τόσο αντιφατικές θεωρίες για το πώς πραγματικά ήταν όταν δημιουργήθηκε, όσο η Αφροδίτη της Μήλου.Το υπέρλαμπρο αυτό δείγμα ελληνικής γλυπτικής,που κλάπηκε από τους Γάλλους από τον ελληνικό χώρο και που το θαυμάζουν εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο στο μουσείο του Λούβρου, είναι ένα πραγματικό αίνιγμα για τους αρχαιολόγους. Έχουν διατυπωθεί εδώ και αιώνες άπειρες θεωρίες για το τι πραγματικά κρατούσε στα κομμένα χέρια της η θεά Αφροδίτη.

Το διαδικτυακό περιοδικό Slate.com έκανε ένα πείραμα: Προσέλαβε ένα ειδικό στις 3D -τριδιάστατες-αποτυπώσεις, συμβουλεύτηκε την πιο πειστική θεωρία που δεν έχει καταρριφθεί ακόμη και τον έβαλε να αναπαραστήσει το άγαλμα σε αυτή τη στάση.

Η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα παράδοξο: Η ενσάρκωση της ομορφιάς, αλλά παραμορφωμένης. Και είναι σπαζοκεφαλιά να ατενίζει ήρεμα σε κάτι που δεν μπορούμε να δούμε, κάτι που κάποτε κρατούσε - όπως υποθέτουμε – με τα χέρια της που λείπουν. «Η Αφροδίτη της Μήλου είναι ένα μυστήριο» είχε υποστηρίξει ο Γάλλος αρχαιολόγος Salomon Reinach σε ένα δοκίμιο του 1890.

Τον καιρό του Reinach, η φημολογία σχετικά με την αυθεντική στάση του αγάλματος είχε ανθίσει όπως μια μικρή βιομηχανία. Την φαντάστηκαν να στέκεται δίπλα σε ένα πολεμιστή, τον Άρη ή τον Θησέα, με το αριστερό χέρι να ακουμπά στον ώμο του. Ή να κρατάει ένα καθρέφτη, ένα μήλο, ή στεφάνια δάφνης, ενίοτε και να ακουμπά σε βάθρο το αριστερό της χέρι.

Υπήρξαν εικασίες ακόμη ότι απεικονίζεται ως μητέρα που κρατά το μωρό της. Μια δημοφιλής θεωρία στην καμπή του αιώνα θέλει το άγαλμα να μην απεικονίζει την Αφροδίτη, αλλά τη θεά Νίκη, που κρατά μια ασπίδα στον αριστερό μηρό της και μια πλάκα επάνω στην οποία καταγράφονται ονόματα ηρώων στο δεξί της χέρι. Άλλες εκδοχές την ήθελαν να χρησιμοποιεί την ασπίδα ως καθρέφτη: Η θεά της ομορφιάς θαυμάζει την αντανάκλασή της.


«Δεν υπάρχει άγαλμα ή έργο τέχνης που να έχει δώσει ποτέ αφορμή για τέτοια διαμάχη» υποστήριξε το 1902 ο δοκιμιογράφος. Ωστόσο, όπως είπε «παρά το τεράστιο και συνεχές ενδιαφέρον που εκδηλώνεται για το θέμα, παρά τις πικρές διαμάχες που έχουν λάβει χώρα από το πλανώμενο ερώτημα, η αναδόμηση της Αφροδίτης της Μήλου, η οποία θα ικανοποιεί τους πάντες, ή έστω την πλειοψηφία των κριτικών, φαίνεται τόσο μακριά όσο ποτέ».

Ο Cosmo Wenman , ο τεχνικός που προσέλαβε το περιοδικό ,είχε την τεχνογνωσία και το ψηφιακή πρώτη ύλη για να αναπαραστήσει την Αφροδίτη της Μήλου.

Σχεδόν δύο αιώνες μετά την ανακάλυψη του αγάλματος στο ελληνικό νησί της Μήλου το 1820, έχουμε απλά συνηθίσει την χωρίς χέρια κατάστασή της. Τα πλήθη των τουριστών που την περιβάλλουν στο Μουσείο του Λούβρου, βιώνουν την εμπειρία της θεάς της Αφροδίτης ως αγνή ομορφιά, χωρίς να αποσπά την προσοχή τους ο συμβολισμός στο τι θα μπορούσε να κρατάει.


Διαβάζοντας το 1994 το βιβλίο της Elizabeth Wayland Barber’s «Η γυναικεία εργασία: Τα πρώτα 20.000 χρόνια» αναρωτήθηκα... Η Barber, μια ομότιμη καθηγήτρια τότε στο Occidental College και ειδική στις κλωστουφαντουργικές τέχνες της αρχαιότητας, έκανε μια διατριβή τον 19ο αιώνα η οποία ποτέ δεν αμφισβητήθηκε: Φαντάστηκε την Αφροδίτη να κάνει κάτι που κρατούσε ατελείωτες ώρες απασχολημένες της γυναίκες, στην προβιομηχανική εποχή. Εκλωθε.

Υποστηρίζει ότι το άγαλμα, κρατούσε μια ρόκα με μαλλί στο υψωμένο αριστερό της ώμο, ενώ με το δεξί της χέρι οδηγούσε το νήμα στο αδράχτι που κρέμονταν μπροστά της.«Αυτή ήταν μια στάση γνωστή και επώδυνη στις γυναίκες που ζούσαν στην αρχαία Ελλάδα» υποστηρίζει η Barber.


Είναι η κατάλληλη μεταφορά για τη θεά του έρωτα και της αναπαραγωγής. «Κάτι νέο έρχεται σε ύπαρξη, όπου πριν υπήρχε σε άμορφη μάζα ... Οι γυναίκες δημιουργούν το νήμα; Με κάποιο τρόπο το τραβούν έξω από το πουθενά, ακριβώς όπως παράγουν μωρά από το πουθενά », γράφει η Barber.

Για τους αρχαίους Έλληνες, το κλώσιμο, είχε συνάφεια με το σεξ. Ελληνικά αγγεία απεικονίζουν πόρνες να κλώθουν. Ήταν μια παραγωγική απασχόληση, ενώ περιμένουν για τους πελάτες. «Με τον ίδιο τρόπο που το σεξ ήταν το εμπόριο με τις πόρνες, έτσι και ήταν η κλωστοϋφαντουργία» γράφει ο ιστορικός τέχνης Rachel Rosenzweig το 2004 στο βιβλίο της «Η λατρεία της Αφροδίτης».

Έτσι, η κλώθουσα Αφροδίτη φαίνεται θεωρητικά πειστική θεωρία. Αλλά θα δούλευε πράγματι στην πράξη αυτή η εκδοχή; Τον 19ο αιώνα, ένας γλύπτης θα μπορούσε να δοκιμάσει την ιδέα με γύψο. Στο 21ο, έχουμε μια φθηνότερη, απλούστερη και πιο ευέλικτη επιλογή.


Ο Cosmo Wenman είναι ένας σχεδιαστής και καλλιτέχνης του Σαν Ντιέγκο ο οποίος κάνει σταυροφορία για να αναγκάσει τα μουσεία να δημοσιοποιήσουν τη 3-D ψηφιακή σάρωση των γλυπτών που εκθέτουν δημόσια.

Με την μέθοδό του είχε αποκαταστήσει τη χαμένη μύτη του Ινωπού στο Λούβρο, την προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επίσης, ήξερα ότι είχε κάνει μια 3-D απεικόνιση της Αφροδίτης από υλικό υψηλής ακρίβειας.

Συμβουλευτήκαμε το σκίτσο της Barber, με εικόνες της νηματουργίας από την αρχαιότητα που βρήκαμε στο διαδίκτυο, και ένα βίντεο από το YouTube για το πώς να χρησιμοποιήσουμε ένα απλό αδράχτι και συνεργάστηκαμε με έναν ειδικό ανατόμο στα ψηφιακά, προκειμένου να αναπτυχθεί μια 3-D απόδοση που θα διατηρούσε άθικτη την πόζα του αγάλματος. Μετά από μερικές επαναλήψεις, το αποτέλεσμα ήταν ένα πειστικό ψηφιακό μοντέλο. Στη συνέχεια πήγε σε εκτυπωτική εταιρεία 3D για να δημιουργήσει μια επιτραπέζια ρεπλίκα από το λευκό πλαστικό.

Για την επιτραπέζια Αφροδίτη του ο Cosmo, αποτύπωσε τα εργαλεία ,ως να είναι φτιαγμένα από ελαφρύ ξύλο και βαμμένα με χρυσό χρώμα. Αντί νήμα από μαλλί, χρησιμοποίησε μια χρυσή αλυσίδα, αντάξια για μια θεά.Τίποτα από αυτά δεν αποδεικνύει, βέβαια, ότι η Αφροδίτη της Μήλου, έκλωθε. Αλλά η ρεπλίκα είναι αληθοφανής.

Ελαφριά σαν πούπουλο.Με ένα φύσημα του ανέμου καρφώνεται στα κλαδιά των δέντρων. Πηγαίνει στους θάμνους, στις αλάνες, τους δρόμους και τα πεζοδρόμια. Και ρυπαίνει.

Για να καταλήξει στη θάλασσα. Θαλασσοπούλια, φώκιες, θαλάσσιες χελώνες και φάλαινες παγιδεύονται ή πνίγονται εξαιτίας της κοινής ελαφριάς πλαστικής σακούλας.

Η πλαστική σακούλα μεταφοράς προϊόντων χρησιμοποιείται από τον καταναλωτή, κατά μέσο όρο, είκοσι λεπτά πριν πεταχτεί. Και χρειάζεται μια χιλιετηρίδα-γαργαντούας για να χαθεί για πάντα.

Λίγες ημέρες μετά την υπερψήφιση, από την Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου, του Κανονισμού για δραστικό περιορισμό της κοινής, ελαφριάς πλαστικής σακούλας μεταφοράς προϊόντων σε ποσοστά 80-90% οι περισσότεροι άνθρωποι θα ήθελαν να ξεχάσουν τα γενέθλια της.

Ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα όταν ένας Γερμανός επιστήμονας ,ο Χάνς Φον Πέχμαν, εντόπισε ένα λευκό κηρώδες ίζημα στον πυθμένα του δοκιμαστικού του σωλήνα.

Ο Φον Πέχμαν δεν φανταζόταν ότι αυτό το υλικό θα αποτελούσε την πρώτη ύλη σε κάθε είδους συσκευασίες από τα σαμπουάν, μέχρι τα σακουλάκια των σάντουιτς ή την επένδυση των καλωδίων.Το 1898 ο Γερμανός επιστήμονας παρασκεύασε, κατά λάθος, το πολυαιθυλένιο, ενώ μελετούσε το διαζωμεθάνιο.

Το πείραμα του Φον Πέχμαν «θάφτηκε» για να ξανανακαλυφθεί μετά από 34 χρόνια.

Το πολυαιθυλένιο, στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, ανακαλύφθηκε από τους Ε.Φόσετ και Ρ.Γκίσμπσον, πάλι κατά λάθος, στα εργαστήρια των Imperial Chemical Industries (ICI) στο Νόρθγουιτς της Βρετανίας.

Εφαρμόζοντας πολύ υψηλή πίεση (αρκετές εκατοντάδες ατμόσφαιρες) σε ένα μείγμα αιθυλενίου και βενζαλδεΐδης παρασκεύασαν πάλι ένα λευκό, κηρώδες υλικό.

Επειδή η αντίδραση είχε ξεκινήσει από επιμόλυνση με ίχνη οξυγόνου στη συσκευή τους, το πείραμα ήταν αρχικά δύσκολο να αναπαραχθεί.

Το 1935 ένας άλλος χημικός της ICI, ο Μάικλ Πέριν ανέπτυξε αυτό το «ατύχημα» σε μια αναπαραγώγιμη σύνθεση υψηλής πίεσης του πολυαιθυλαινίου που έγινε η βάση για τη βιομηχανική παραγωγή του που ξεκίνησε το 1939.

Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή των ραντάρ και το 1944 η Bakelite Corporation στο Τέξας και η Du Pont στο Τσάρλεστον της Δυτικής Βιρτζίνιας ξεκίνησαν μια μεγάλης κλίμακας εμπορική παραγωγή.

«Το πολυαιθυλένιο έδειχνε μια μεγάλη ευλογία, κυρίως για τη βιομηχανία τροφίμων. Αλλά τώρα όλο και περισσότερο φαίνεται ότι δεν ήταν μόνο ευλογία. Συνέβαλε στη βελτίωση της υγιεινής των τροφίμων με τίμημα την υποβάθμιση του περιβάλλοντος.

Είναι ένα κλασικό παράδειγμα μιας βραχυπρόθεσμης λύσης της οποίας ξεσκεπάζονται οι συνέπειες» λέει ο καθηγητής Τιμ Λανγκ, επίτροπος για τους φυσικούς πόρους και τη χρήση γης στην επιτροπή βιώσιμης ανάπτυξης της Βρετανίας.

Η ώρα της μαζικής χρήσης έφτασε το 1950 όταν η πλαστική σακούλα μπήκε στα βρετανικά σούπερ μάρκετ.Το 1965, η σουηδική εταιρία Celloplast σχεδίασε την «γιαγιά» της πλαστικής σακούλας, περίπου όπως την ξέρουμε σήμερα.Αυτό το πρώτο μοντέλο έμεινε στην ιστορία ως «T-shirt πλαστική τσάντα» και ήταν φτιαγμένο από υψηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο.

Η Exxon Mobile ήταν υπεύθυνη για την εισαγωγή της πλαστικής σακούλας στις Ηνωμένες Πολιτείες και η πλαστική σακούλα έκανε το ντεμπούτο της στα αμερικανικά σούπερ-μάρκετ τη δεκαετία του ’70.

Η χρήση της «πλαστικής τσάντας T-shirt» εξαπλώθηκε σταδιακά μέχρι το 1982, όταν δύο από τις μεγαλύτερες αλυσίδες η Safeway και η Kroger εγκατέλειψαν το χαρτί για χάρη του πλαστικού.

«Πρώτη ύλη το πετρέλαιο»

Η κοινή γνώμη ευαισθητοποιήθηκε όσον αφορά στον περιορισμό της χρήσης του πλαστικού όταν ανακαλύφθηκε το 1997 «Η μεγάλη δίνη των σκουπιδιών του Ειρηνικού».

Πρόκειται για δύο τεράστιες κηλίδες από διαλυμένο και θρυμματισμένο πλαστικό που έχουν δημιουργηθεί στον Ειρηνικό Ωκεανό και καταλαμβάνουν έκταση υπερδεκαπλάσια της Ελλάδας.Ο πολτός που σχηματίζουν τα εκατομμύρια κομματάκια από κάθε είδους πλαστικό έχει πάχος δέκα μέτρα.

Τα τεμαχισμένα πλαστικά αποτελούν ένα είδος «χημικού σφουγγαριού» αφού απορροφούν τις εξόχως βλαπτικές χημικές ενώσεις ΡΟΡ (εμμένοντες οργανικοί ρύποι) που μέσω των θαλάσσιων ειδών και κυρίως των λιπαρών ψαριών εισέρχονται στον ανθρώπινο οργανισμό.

Από τις αρχές του 2000 οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο επιβάλλουν περιορισμούς στη χρήση των πλαστικών σακουλών.

Το Μπαγκλαντές τις απαγόρευσε μετά από τις εξαιρετικά σοβαρές πλημμύρες που προκλήθηκαν από όγκους σακουλών που είχαν βουλώσει τα φρεάτια. Η Ιρλανδία επιβάλλοντας χρέωση 15 σεντς για κάθε πλαστική σακούλα μείωσε την χρήση της κατά 90% μέσα σε τρεις μήνες.

Το Σαν Φρανσίσκο έγινε η πρώτη πόλη στις ΗΠΑ που απαγόρευσε τις πλαστικές σακούλες και χρεώνει με 10 σεντς τη χρήση κάθε χάρτινης σακούλας.

«Οι κοινές, ελαφριές πλαστικές σακούλες αποτελούν μια περιττή σπατάλη φυσικών πόρων (αφού παράγονται με πρώτη ύλη το πετρέλαιο). Η μείωση τους είναι αναγκαία για λόγους περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και ηθικούς.

Οι Πράσινοι αλλά και χιλιάδες πολίτες σε όλη την Ευρώπη αγωνιστήκαμε για μια τέτοια ιστορική απόφαση», δήλωσε ο Νίκος Χρυσόγελος, συν-επικεφαλής των Πράσινων-Αλληλεγγύη.

Ας δούμε πώς οι Ευρωπαίοι πολίτες κάνουν χρήση της πλαστικής σακούλας σε αριθμούς:
200 πλαστικές σακούλες χρησιμοποίησε το 2010 ο μέσος ευρωπαίος πολίτης
Πάνω από 60.000 τόνοι πλαστικού καταλήγουν μέσω της πλαστικής σακούλας στο περιβάλλον ή σε χώρους ταφής των απορριμμάτων στην Ελλάδα.
8 δισ. πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
466 σακούλες χρησιμοποιούν κατά μέσο όρο οι Πολωνοί και οι Σλοβάκοι
4 σακούλες χρησιμοποιούν οι Δανοί οι οποίοι χρεώνονται για τη χρήση τους
70.000 τόνοι πλαστικών αποβλήτων ανακυκλώνονται ετησίως από της βιομηχανίες πολυαιθυλενίου της Βρετανίας

Στις 90 σακούλες κατ' άτομο το χρόνο μέχρι το 2019 και στις 40 σακούλες μέχρι τα τέλη του 2025 έχει στόχο να μειώσει τον αριθμό τους η νέα συμφωνία.

Λόγω των αντιδράσεων της Βρετανίας, ο στόχος αυτός δεν θα είναι δεσμευτικός εφόσον οι χώρες-μέλη επιβάλουν χρεώσεις ή άλλα μέτρα που αποτρέπουν τη χρήση.Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι από τα τέλη του 2018, αυτές οι σακούλες δεν θα δίνονται δωρεάν στους καταναλωτές.

Δράσεις για την ανάδειξη του προβλήματος της πλαστικής σακούλας

Το Δίκτυο Μεσόγειος SOS διοργανώνει τον κεντρικό του καθαρισμό αυτή την Κυριακή 10 Μαΐου και ώρα 10 π.μ. στην παραλία Σχινιά (εντός της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου Σχινιά-Μαραθώνα), στο πλαίσιο της εκστρατείας «Καθαρίστε τη Μεσόγειο 2015».

Η προστατευόμενη περιοχή του Σχινιά έχει χαρακτηριστεί ως Εθνικό Πάρκο, έχει αναγνωριστεί ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά, ενώ έχει ενταχθεί και στο ευρωπαϊκό οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000.

Η επιλογή της ημερομηνίας καθαρισμού έχει ως στόχο τη συμβολική διασύνδεση του εορτασμού της Ημέρας της Ευρώπης, την ακριβώς προηγούμενη ημέρα (9/5), με το βασικό θεματικό άξονα της φετινής εκστρατείας που είναι ανάδειξη του προβλήματος της πλαστικής σακούλας στο περιβάλλον.

Οι πύργοι στα θαλάσσια Τείχη που φύλαγαν οι εθελοντές Κρήτες τοξότες, που είχαν έρθει στην Πόλη επί τούτου από την τότε ενετοκρατούμενη Κρήτη, δεν πάρθηκαν ποτέ από τους Τούρκους του Μωάθεμ του Πορθητή.

Οι αδάμαστοι Κρητικοί πολεμιστές πολεμούσαν μέχρι την τελευταία στιγμή και κανένας δεν μπορούσε να ανέβει στον πύργο τους.Μόνο όταν πλέον όλα τα υπόλοιπα τείχη γύρω τους είχαν κυριευθεί από τους κατακτητές και η Πόλη μπροστά στα πόδια τους φλεγόταν παραδομένη στη μοίρα της, μόνο τότε ο Τούρκος Σουλτάνος αναγνωρίζοντας τη γενναιότητά τους και θεωρώντας μάταιο να σπαταλήσει κι άλλους δικούς του στρατιώτες μέχρι να καταβάλει τους σκληροτράχηλους Κρητικούς, τους έδωσε την άδεια να φύγουν ελεύθεροι, με τις οικογένειες και τα υπάρχοντάς τους, όπως είχαν έρθει, έτσι να φύγουν με τα μικρά τους πλεούμενα πίσω στη λεβεντογέννα μάνα Κρήτη…

Να φύγουν για να πολεμήσουν ξανά ίσως… μία άλλη μέρα. Κι αν όχι εκείνοι, αλλά το αίμα τους, οι απόγονοί τους να έχουν την ευκαιρία να πάρουν κάποτε την πολυπόθητη εκδίκησή για το Γένος.

Και όντως, αυτό το αίμα, αυτοί οι απόγονοι ζουν σήμερα στον Καλλικράτη Σφακίων του νομού Χανίων.Υπάρχει στην επαρχία Σφακίων ένα χωριό με το όνομα Καλλικράτης. κτισμένο στα 750 μέτρα υψόμετρο και ο επισκέπτης στην είσοδο του χωριού συναντά μια πλάκα που τον πληροφορεί ότι το χωριό χρωστά το όνομα του στο Μανούσο Καλλικράτη αρχηγό σώματος 1500 εθελοντών που το Μάρτη του 1453 ξεκίνησε να βοηθήσει στην άμυνα της Πόλης.

Το τί απέγιναν αυτοί οι εθελοντές, μας πληροφορεί αρχικά ο ίδιος ο Φραντζής:

«Όταν μπήκαν οι εχθροί στην Πόλη, έδιωξαν τους Χριστιανούς που είχαν απομείνει στα τείχη με τηλεβόλα, βέλη, ακόντια και πέτρες.

Έτσι έγιναν κύριοι ολόκληρης της Κωνσταντινούπολης, εκτός των πύργων του Βασιλείου του Λέοντος και του Αλεξίου, τους οποίους κρατούσαν οι ναύτες από την Κρήτη που πολέμησαν από τις 6 μέχρι τις 8 το απόγευμα και σκότωσαν πολλούς Τούρκους.

Βλέποντας το πλήθος των εχθρών που είχαν κυριεύσει την πόλη, δεν ήθελαν να παραδοθούν, αλλά έλεγαν ότι προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να ζήσουν. Κάποιος Τούρκος ειδοποίησε τότε το Σουλτάνο για την ηρωική άμυνά τους κι εκείνος συμφώνησε να τους επιτρέψει να φύγουν με το πλοίο και όλα τα πράγματα που είχαν μαζί τους».

Στην συνέχεια περισσότερες πληροφορίες, μας δίνει ένα ολιγοσέλιδο χειρόγραφο του 1460, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου Αγίου Όρους και συντάχθηκε με βάση τις διηγήσεις ενός εκ των διασωθέντων Κρητικών, του Πέτρου Κάρχα ή Γραμματικού.

Χειρόγραφο Βατοπεδίου:

..."Και όταν έπεσεν η Πόλη και οι Τούρκοι εμπήκαν μέσα, ως διακόσιες χιλιάδες περίπου Ταχτικοί και Αταχτοι, άλλοι από την Κιρκόπορτα και άλλοι από το ρήγμα του Αγίου Ρωμανού, και όλοι οι πολεμάρ...χοι εγκατέλειψαν τας θέσεις των δια να σωθούν, εις τα πλοία ή οπουδήποτε αλλού, μονάχα η τούρμα της Κρήτης, όσοι εζούσαν, με αρχηγόν τον Καπετάν Γραμματικόν, αν και τραυματισμένον και αυτόν σε πολλά μέρη του κορμιού του, εσκέφτηκεν ότι θα ήτον καλύτερον να μείνει στα πόστα της και να εξακολουθήση να πολεμά μέχρις ότου σκοτωθούν ούλοι, παρά να παραδώσουν τα όπλα.

Κι όταν προς το βράδυ πλέον ο Σουλτάνος είδεν και εκατάλαβεν ότι εμείς δεν είχαμε σκοπόν να παραδοθούμε, έστειλεν ένα πασά με δυό αξιωματικούς, που ο ένας εκρατούσε λευκή σημαία και ο άλλος ήταν δραγουμάνος, και μας είπε "ότι επειδής - λέγει - ο Σουλτάνος εκτιμά την αντρειά μας, μας αφήνει ελεύθερους να φύγωμε για το νησί μας, με τα όπλα μας και με ένα από τα καράβια μας..."

Κώδικας της Μονής Αγκαράθου:

"Εις τους αονγ΄, Ιουνίου θ΄ και ημέρα Σαββάτου, ήρθαν από την Κωνσταντινούπολιν καράβια τρία Κρητικά του Σγουρού, Υαλινά και Φιλομμάτου, λέγοντες ότι εις την κθ΄ του Μαϊου μηνός, της Αγίας Θεοδοσίας, ημέρα Τρίτη, ώρα γ΄ της ημέρας, εσέβησαν οι Αγαρηνοί εις την Κωνσταντινούπολιν, το φουσσάτον του Τούρκου Τζελεπή Μεμέτη. Και είπον ότι απέκτειναν τον βασιλέα κυρ Κωνσταντίνον τον Δραγάσην και Παλαιολόγον. Και εγένετο ουν θλίψις και πολύς κλαυθμός εις την Κρήτην δια το θλιβερόν μήνυμα όπερ ήλθε, ότι χείρον τούτου ου γέγονεν, ούτε γενήσεται. Και Κύριος ο Θεός ελεήσαι ημάς της φοβεράς αυτού απειλής..."

Σύμφωνα, λοιπόν, με το χειρόγραφο αυτό, το τελευταίο δεκαήμερο του Μάρτη του 1453 χίλιοι πεντακόσιοι Κρήτες εθελοντές ξεκίνησαν με πέντε καράβια και με σκοπό την ενίσχυση της άμυνας της Κωνσταντινούπολης.

Αρχηγός τους ήταν ο Μανούσος Καλλικράτης από τα Σφακιά, ιδιοκτήτης των τριών καραβιών και καπετάνιος του ενός. Στα άλλα δύο καράβια του καπετάνιοι ήταν ο Γρηγόρης Βατσιανός Μανάκης από τ' Ασκύφου Σφακίων και ο Πέτρος Κάρχας από την Κυδωνία, γνωστός και με το παρανόμι Γραμματικός.

Το τέταρτο καράβι ανήκε στον Ανδρέα Μακρή από το Ρέθυμνο και είχε κυβερνήτη τον ίδιο και στο πέμπτο, ιδιοκτησίας του καπετάν Νικόλα του Στειακού, τη διοίκηση ανέλαβε ο Παυλής Καματερός από την Κίσσαμο. Όταν έφτασαν οι Κρήτες στην Βασιλεύουσα, επάνδρωσαν 3 πύργους, από τους 112 που υπήρχαν συνολικά στα προστατευτικά τείχη της.

Οι Κρήτες αυτοί αντιστάθηκαν μέχρι τέλους στους τρεις πύργους που βρίσκονταν την είσοδο του Κερατίου και παρά τις αλλεπάλληλες προσπάθειές τους, οι Οθωμανοί δεν κατόρθωσαν να εκπορθήσουν τους πύργους ή να κάμψουν την αποφασισμένη αντίσταση των υπερασπιστών.

Οι ανώτεροι αξιωματικοί του σουλτάνου, εντυπωσιασμένοι από την παλικαριά των τελευταίων ζωντανών υπερασπιστών της Πόλης, τους πρότειναν παράδοση υπό τους δικούς τους όρους.

Εκείνοι δέχτηκαν να παραδοθούν υπό τον όρο να τους επιτραπεί να φύγουν χωρίς να πειραχτούν, με όλα τους τα υπάρχοντα και άρματα και με τιμή.

Οι ηγέτες των Οθωμανών, που εκτίμησαν τη γενναιότητα και που, βεβαίως, δεν ήθελαν να υποστούν δυσανάλογα μεγάλες απώλειες για να ολοκληρώσουν την κατάκτηση της πόλης που ήταν ήδη δική τους, ενώ πιθανόν έκριναν ότι αν χρονοτριβούσαν ακόμη περισσότερο στο σημείο αυτό, δεν θα είχαν το ανάλογο μερίδιο από τη λεηλασία, δέχτηκαν.

Οι Κρήτες, συντεταγμένοι και με την υπερηφάνεια εκείνου που δεν ηττήθηκε από υπέρτερους εχθρούς, μπήκαν στα δύο πλοία τους που ήταν αγκυροβολημένα κοντά στα κάστρα και αναχώρησαν για τη Μεγαλόνησο . Στα ταξίδι της επιστροφής ένα απο καραβια ναυάγησε στο Αγιο όρος εξ ου και η υπαρξη του χειρόγραφου.

Σύμφωνα με την παράδοση, τα μαντήλια στην Κρήτη μετά την είδηση της άλωσης, βάφτηκαν μαύρα και μπήκαν κρόσσια, συμβολίζοντας τα δάκρυα των Κρητών για την απώλεια της Πόλης.