Προσωνυμίες της Παναγίας

Περισσότερο από κάθε άλλο ιερό πρόσωπο, ο λαός μας σέβεται και τιμά την Παναγία. Την επικαλείται σε κάθε δύσκολη στιγμή της ζωής, επειδή πιστεύει ότι η Παναγία μεσολαβεί στον Χριστό για το καλό των ανθρώπων.

Έτσι, υπάρχει κατά τόπους ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός από προσωνυμίες, που συνοδεύουν το όνομα της Παναγίας.

Άλλωστε,το ίδιο το όνομα Παναγία αποτελεί λατρευτικό-κοσμητικό επίθετο της Μαριάμ (Μαρίας), της μητέρας του Ιησού Χριστού, που αποκαλείται Θεοτόκος, επειδή έφερε στον κόσμο τον Υιό του Θεού και Αειπάρθενος γιατί συνέλαβε εκ Πνεύματος Αγίου και γέννησε με υπερφυσικό τρόπο τον Θεάνθρωπο.

 
A. Από τις ιδιότητες ή τα χαρίσματά Της

1. Ελεούσα
2. Αγία Λεχούσα (Σέρρες), προστάτρια των λεχώνων.​
3. Ελεημονήτρια (Χίος)​
4. Λεμονήτρα (Μύκονος, Τήνος), διαφορετικός τύπος της Ελεημονήτριας.​
5. Λεμονήτισσα (Σύμη), διαφορετικός τύπος της Ελεημονήτριας.​
6. Πονολύτρια​
7. Επήκοος (Άνδρος), προστάτιδα της ακοής.​
8. Παρηγορίτισσα (Άρτα)​
9. Περγιορίτσα, διαφορετικός τύπος της Παρηγορίτισσας.
10. Παραμυθία (Πόντος), παρηγορήτρα.
11. Βλεπούσα, βλέπει και προστατεύει.
12. Ανοιχτοπορτούσα (Κωνσταντινούπολη), ανοίγει την πύλη της ευσπλαχνίας.
13. Καλότυχη (Ήπειρος)
14. Αματιστή (Κύπρος), ιαματική.
15. Γιάτρισσα (Μάνη κ.α.)
16. Γαιματούσα (Κύπρος), σταματά την αιμορραγία.
17. Κουφή (Σαμοθράκη), θεραπεύει τους πόνους των αυτιών.
18. Αρμενοκρατούσα (Σέρρες), που δηλώνει την προστασία της προς τις λεχώνες από το αρμένισμα, τον επιλόχειο πυρετό.
19. Ανέμη (Σαμοθράκη), προστατεύει από τους δυνατούς ανέμους. Υπάρχει και σχετικό ξωκλήσι στο νησί.
20. Κυρία
21. Σωτήρα
22. Γοργοεπήκοος, επειδή ακούει γρήγορα τις ικεσίες των ανθρώπων.
23. Οδηγήτρια
24. Ξεσκλαβώτρα
25. Ελευθερώτρια
26. Καψοδεματούσα, επειδή τιμωρεί όσους εργάζονται την ημέρα της γιορτής της.

Β. Από τον τόπο ή τρόπο που βρέθηκε εικόνα της ή βρίσκεται ο ναός Της

1. Μαλικαρού (Σκύρος), μελικάρι=νάρκισσος
2. Καλαμού (Ξάνθη)
3. Αμπελιώτισσα (Κρήτη)
4. Καθαριώτισσα (Ιθάκη), κάθαρα=άγρια χόρτα
5. Μυρτιδιώτισσα (Κύθηρα)
6. Καλαμιώτισσα (Ανάφη)
7. Θαλασσινή (Άνδρος)
8. Θεοσκέπαστη, για εκκλησιές μέσα σε σπηλιές.
9. Τρυπητή, για εκκλησιές σε βράχους.
10. Σπηλαιώτισσα, για εκκλησιές μέσα σε σπηλιές.
11. Κρημνιώτισσα (Σαμοθράκη), για εκκλησιές σε γκρεμούς.
12. Πλατανιώτισσα (Καλάβρυτα), ναός σε κοίλωμα κορμού πελώριου πλατάνου.
13. Λιθινιώτισσα (Λιθίνες Σητείας)
14. Φοδελιώτισσα (Φόδελε Ηρακλείου)
15. Μυριοκεφαλίτισσα (Μυριοκέφαλο Ρεθύμνου)
16. Περδικολόγισσα (Κρήτη), παρουσιαζόταν μία πέρδικα σε βάτο για να υποδείξει τη θέση του κρυμμένου εικονίσματος.
17. Πορταίτισσα της Μονής Ιβήρων, που ονομάστηκε έτσι με το θαύμα που έκανε η Παναγία να φανερώσει τη θέλησή της να παραμείνει στην είσοδο της Μονής ως θυρωρός, για να την προστατεύει.
18. Φιδού, με τα ακίνδυνα φιδάκια που βγαίνουν στο πανηγύρι της.
19. Βατοπεδινή
20. Ξενοπούλα
21. Πολίτισσα
22. Αθηνιώτισσα
23. Χρυσοκαστριώτισσα
24. Σουμελά
25. Χρυσοκαμαριώτισσα
26. Χρυσοσκαλίτισσα (Κρήτη), σε κορυφή βράχου με 99 σκαλιά και ένα χρυσό που το βλέπουν μόνο οι ευσεβείς.
27. Χρυσοσπηλαιώτισσα
28. Καταπολιανή
29. Χοζοβιώτισσα (από τη μονή Χοζεβά των Αγίων Τόπων)
30. Παμμακάριστος (από μονή της Κωνσταντινούπολης)
31. Τροοδίτισσα
32. Κυκκώτισσα
33. Μαλεβή (από το όρος Πάρνων, που λέγεται και Μαλεβός)
34. Βλαχερνίτισσα

Γ. Από την τεχνοτροπία του ναού Της

1. Θολοσκέπαστη
2. Μολυβδοσκέπαστη
3. Πελεκητή
4. Κρεμαστή
5. Μαρμαριώτισσα

Δ. Από τον εικονογραφικό τύπο παραστάσεώς Της

1. Μεγαλόχαρη (Τήνος)
2. Φανερωμένη, αποδίδεται σε εικόνες οι οποίες φανέρωσαν με θαύμα την ύπαρξή τους σε κάποιο τόπο, όπου στη συνέχεια χτίστηκε ναός.
3. Δεομένη
4. Γλυκοφιλούσα
5. Βρεφοκρατούσα
6. Γαλακτοτραφούσα
7. Θρηνούσα
8. Αψηλοχερούσα, δεομένη με υψωμένα τα χέρια.
9. Μαντηλούσα, με μαντήλι στο κεφάλι.
10. Δεξιοχερούσα, κρατά το βρέφος με το δεξί της χέρι.
11. Μεγαλομάτα
12. Γουρλομάτα
13. Παναγία του Χάρου, επειδή η Παναγία ιστορείται να κρατά τον Χριστό όχι ως βρέφος, αλλά εσταυρωμένο (Μοναστήρι στους Παξούς).
14. Πλατυτέρα ή Πλατυτέρα των Ουρανών, αποδίδεται συνήθως καθισμένη σε θρόνο φέροντας στην αγκάλη της τον Ιησού Χριστό παιδίον, έχοντας ως υποπόδιο νέφος. Η ονομασία προέρχεται από τον χαρακτηριστικό στίχο του Ακάθιστου Ύμνου: «Χαίρε σκέπη του κόσμου, πλατυτέρα νεφέλης».
15. Τριχερούσα, το πήρε η εικόνα της Παναγίας από το ότι υπάρχει σε αυτήν ένα τρίτο χέρι, που συμβολίζει το θαύμα που συνέβη στον υμνητή και δογματίσαντα για την Παναγία, Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό. Το δεξί χέρι τού το έκοψαν Μουσουλμάνοι και θαυματουργικά αποκαταστάθηκε.
16. Ρόδο το Αμάραντο

Ε. Από την παλαιότητα της εικόνας Της

1. Μαυριώτισσα
2. Μαχαιρωμένη ή Εσφαγμένη.Ονομάστηκε έτσι γιατί κατά την παράδοση μοναχός θύμωσε μαζί της και με μαχαίρι χτύπησε την εικόνα της Παναγίας στο πρόσωπο. Τότε, από την εικόνα άρχισε να τρέχει αίμα, ενώ ο μοναχός τυφλώθηκε κι έκανε ως τρελός. Ο μοναχός ζήτησε συγγνώμη και συγχωρήθηκε, αλλά το χέρι που χτύπησε την Παναγία τιμωρήθηκε, αφού έμεινε άλιωτο μετά το θάνατο του μοναχού.
3. Γερόντισσα
4. Παναγία η Πυροβοληθείσα (στη Μονή Βατοπεδίου), επειδή την εικόνα της τη χτύπησαν με όπλο Τούρκοι. 

ΣΤ. Από την ομορφιά και το κάλλος Της

1. Ηλιόκαλλη
2. Κεχαριτωμένη
3. Χρυσοπηγή
4. Χρυσοδαφνιώτισσα
5. Χρυσογαλούσα (Κύπρος)
6. Χρυσομαλλούσα
7. Χρυσολεούσα
8. Χρυσοπαντάνασσα

Ζ. Εγκωμιαστικά

1. Χρυσοκελλαριά
2. Χρυσοσπηλιώτισσα
3. Χρυσοπηγή
4. Χρυσογαλούσα
5. Χρυσοποδαρίτισσα
6. Χρυσοχεριά
7. Αγγελόκτιστη
8. Αερινή
9. Αναφωνήτρα
10. Παντάνασσα
11. Τρανή
12. Χιλιαρμενίτισσα

Η. Από τον χρόνο που γιορτάζει η εκκλησία Της

1. Δεκαπεντούσα (Σίφνος), Δεκαπενταύγουστο.
2. Τριτιανή (Σαντορίνη), την τρίτη ημέρα μετά το Πάσχα.
3. Βροντού (Σαλαμίνα), τότε που αρχίζουν τα πρωτοβρόχια με τις δυνατές βροντές (8 Σεπτεμβρίου).
4. Σοτομπριανή (Πάρος), 8 Σεπτεμβρίου.
5. Βρεχούσα (Ζάκυνθος), 8 Σεπτεμβρίου.
6. Πολυσπορίτισσα (21 Νοεμβρίου).
7. Φλεβαριανή (2 Φεβρουαρίου).
8. Εικοσιπενταρούσσα (Σαμοθράκη), τη Μεσοπεντηκοστή.
9. Ακαθή (Κρήτη και Σχοινούσα), επειδή γιορτάζει του Ακαθίστου Ύμνου (τελευταία Παρασκευή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής).

Πηγή: © SanSimera.gr https://www.sansimera.gr/articles/657