Έπιπλα – Σκεύη από την ορεινή Αχαία καί Ηλεία

ΑΡΜΑΡΙ

Το αρμάρι ήταν ξύλινο και συνήθως έμπαινε σε κάποια εσοχή παραθύρου. Χωριζόταν σε ράφια και έκλεινε με μικρές δίφυλλες πόρτες με τζαμλίκια.

Πάνω στα ράφια στρώνονταν άσπρα χαρτιά ή υφάσματα με νταντέλες. Μέσα έμπαιναν τα πιατικά και τα κρύσταλλα και καμιά φορά φαγητά και τρόφιμα.

Αργότερα ήταν μια τετράγωνη μεταλλική ντουλάπα με σίτα γύρω-γύρω που κρεμιόταν από τα πάτερα ή από το ταβάνι, όπου έβαζαν τα τρόφιμα.

ΓΙΟΥΚΟΣ

Πάνω σε μια βάση ή σε μια κασέλα τοποθετούσαν με σειρά διπλωμένα ομοιόμορφα τα χοντρά κυρίως ρούχα του σπιτιού, όπως σαϊσματα, κουβέρτες, απλάδια, φλοκάτες, παπλώματα κ.α. Αν το σπίτι είχε κορίτσια τότε για το καθένα υπήρχε και ο γιούκος του, ο οποίος ανάλογα με την ηλικία(του κοριτσιού), ήταν και το ύψος του γιούκου. Πολλές φορές το χρόνο και ιδίως την άνοιξη οι νοικοκυρές τα έβγαζαν στα μπαλκόνια και τα άπλωναν στις ξύλινες φράχτες για να αεριστούν και να τα δουν οι υποψήφιοι γαμπροί ή να τα επιδείξουν στη γειτονιά.

ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ

Το εικονοστάσι στην αρχή ήταν μια σανίδα στερεωμένη στην ανατολική γωνία του υπνοδωματίου αν υπήρχε και πάνω ακουμπούσαν τις εικόνες. Από το ταβάνι στερεωνόταν το καντήλι που με αλυσίδες κατέβαινε μέχρι κάτω για να διευκολύνεται το άναμμα. Αργότερα έγινε ξύλινο έπιπλο με δίφυλλες τζαμωτές πόρτες που μέσα έβαζαν τις εικόνες, αγιασμό, βάγια και ότι άλλο κλαδί έπαιρναν από τις γιορτές. Δίπλα του τοποθετούσαν τη στεφανοθήκη του ζευγαριού.

ΚΑΔΡΟ

Ήταν ξύλινα πλαίσια σκαλιστά με τζάμι που μέσα έβαζαν φωτογραφίες, εικόνες, κεντήματα και τα κρεμούσαν στον τοίχο ή στο τζάκι.

ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ

Τα πρώτα καθίσματα που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι ήταν τα τσιούμπια από κορμούς δέντρων και τα σκαμνιά φτιαγμένα από σανίδες, ύψους 30-40 εκατοστών. Αργότερα χρησιμοποιούσαν τις ξύλινες καρέκλες με το ξύλινο ή ψάθινο κάθισμα και αν δεν έφταναν τα καθίσματα κάθονταν στο σαμάρι, στο κασόνι ή στο κάρτο που χρησίμευε για το μέτρημα των δημητριακών.

ΚΑΘΡΕΠΤΕΣ

Υπήρχαν διαφόρων ειδών καθρέπτες, άλλοι τοποθετημένοι στα φύλλα των ντουλαπιών και άλλοι ως κομμάτια τζαμιών κρεμασμένοι με σκοινί στον τοίχο ή ακουμπισμένοι στα έπιπλα.

ΚΑΣΕΛΑ

Επίμηκες ξύλινο κιβώτιο, απλό ή σκαλιστό στην μπροστινή όψη του με χερούλια δεξιά και αριστερά για να πιάνεται. Μέσα έβαζαν ρούχα, τρόφιμα και άλλα αντικείμενα.

ΚΑΣΟΝΙ

Είναι ένα απλό μεγάλο ξύλινο πλατανίσιο κιβώτιο με διαστάσεις 2x1x1 μέτρα με το μισό φύλλο της πάνω πλευράς να ανοίγει. Εσωτερικά χωριζόταν σε διαμερίσματα(μάτια) και έβαζαν γεννήματα (βρόμη, στάρι, καλαμπόκι), τραχανά, μανέστρα μέσα σε πανινοσακούλες φτιαγμένες στον αργαλιό και διάφορα άλλα τρόφιμα. Τα κασόνια τα τοποθετούσαν στα σπίτια, στην αποθήκη ή στο κατώι.

ΚΟΥΝΙΑ ή ΣΑΜΑΡΙΤΣΑ

Η κούνια ήταν ξύλινη κατασκευή από ντόπιους μαστόρους που κοίμιζαν και κούναγαν τα παιδιά μέχρι να περπατήσουν. Την κούνια την έλεγαν σαμαρίτσα και ήταν σαν σαμάρι ανάποδο για να κουνιέται.

ΚΡΕΒΑΤΙ

Τα κρεβάτια ήταν πρόχειρες κατασκευές από δύο τρίποδα σχήματος Π που πάνω τους έβαζαν σανίδια. Πάνω στις σανίδες έστρωναν σαϊσματα ή φτιαχτά στρώματα που τα γέμιζαν με πούσια (φλούδες αραποσιτιού), άχερα ή κουρέλια. Για σκέπασμα είχαν κουρελούδες, μπαντανίες και κουβέρτες. Για κρεβάτι χρησιμοποιούσαν επίσης τα κασόνια και τις κασέλες. Το κρεβάτι σκεπαζόταν όταν δεν το χρησιμοποιούσαν, με πολύχρωμες κουβέρτες με κρόσσια και υφασμάτινες ταινίες. Κάτω από τα κρεβάτια έκρυβαν καλάθια, παπούτσια και διάφορα αντικείμενα.

ΚΡΕΜΑΣΤΡΑ

Μια σανίδα με βιδωμένους γάντζους ή καρφωμένες πρόκες στερεωμένη δίπλα ή πίσω από την πόρτα, χρησίμευε για κρεμάστρα των επισκεπτών. Υπήρχαν και κρεμάστρες του εμπορίου με ξύλινες χειρολαβές για το κρέμασμα των ρούχων.

ΜΠΑΟΥΛΟ

Το μπαούλο ήταν ένα ξύλινο μακρόστενο κιβώτιο με μήκος ένα μέτρο, πλάτος 50 εκατοστά και ύψος 60 εκατοστά, από τα οποία τα 10 καταλαμβάνει το καπάκι στην επιφάνεια (η οποία ήταν όλη ανοιγόμενη). Δεξιά και αριστερά είχε μεταλλικά χερούλια, ενώ στην μπροστινή όψη υπήρχαν κλειδαριές που κούμπωναν στο καπάκι.

Η επιφάνειά τους ήταν μεταλλική ή ξύλινη λουστραρισμένη με παραστάσεις σκαλιστές ή ανάγλυφες, διακοσμημένες με μεταλλικά καρφιά. Το μπαούλο χρησίμευε για να αποθηκεύουν οι νοικοκυρές και οι νυφάδες τα χρήματα, τα προικιά τους, τα ρούχα τους και στις γωνίες του έκρυβαν οτιδήποτε πολύτιμο είχαν (φωτογραφίες, συμβόλαια, ταυτότητες και χρήματα). Την επιφάνειά του τη χρησιμοποιούσαν για κάθισμα.

ΠΙΑΤΟΘΗΚΗ

Απλό ξύλινο έπιπλο καρφωμένο στον τοίχο της κουζίνας.

ΤΡΑΠΕΖΙ

Το τραπέζι ήταν τετράγωνο ή μακρόστενο, ενός μέτρου ύψους, με τέσσερα πόδια ξύλινα με στρωμένες σανίδες πάνω του. Το χρησιμοποιούσαν για το φαγητό, για να ανοίγουν οι νοικοκυρές φύλο για το στρωτό ή να κόβουν τις χυλόπιτες, να τρίβουν και να απλώνουν τον τραχανά, να γράφουν και να διαβάζουν τα παιδιά. Εκτός από το ψηλό τραπέζι υπήρχε και το χαμηλό ( ο σοφράς) περίπου 30 εκατοστών, το οποίο χρησίμευε για να τρώνε στο παραγώνι και για να κάνει η νοικοκυρά τις καθιστικές δουλειές.

ΦΟΡΤΣΕΡΙ

Ξύλινο έπιπλο μικρότερο από μπαούλο για να τοποθετούν ασπρόρουχα ή πιατικά ή αντικείμενα αξίας.

Βαρέλα 

Κυλινδρικό ξύλινο βαρελάκι που το κρεμούσαν με σχοινί ή αλυσίδα. Αποτελείτο από μικρές σανίδες(δόγες)και δύο πάτους που δενόταν με δύο σιδερένια στεφάνια. Στο πάνω μέρος είχε το στόμιο με το φελλό ή το ξύλο. Μετέφεραν νερό στο αμπέλι ή στο χωράφι. Χωρούσε 3-5 λίτρα νερό ή κρασί.

Βαρέλι 

Κυλινδρικό ξύλινο δοχείο, που στη μέση ήταν πιο παχύ. Δενόταν συνήθως με τέσσερα σιδερένια ή ξύλινα στεφάνια. Είχε δύο τρύπες, μια στη βάση για να βγαίνει το νερό και μια στη μέση της κυρτής επιφάνειας για να γεμίζει. Χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να μεταφέρουν νερό από τη βρύση ή να το φορτώνουν στα ζώα δύο μαζί.

Γουβάς 

Κωνικό μεταλλικό πλατύστομο σκεύος που στο πάτο του έφερε στεφάνι. Στα χείλη του πιάνετε καμπυλωτή σιδερόβεργα, για να κρατιέται. Το χρησιμοποιούσαν για πότισμα των ζώων και μεταφορά τροφών.

Γουδί

Πέτρινο ξύλινο και αργότερα μπρούτζινο που χτυπούσαν μέσα καρύδια, αμύγδαλα, σκόρδα και διάφορα τρόφιμα με τον ειδικό κόπανο(γουδοχέρι)

Δαχτυλήθρα

Μικρή μεταλλική θήκη που μπαίνει στο μεσαίο δάχτυλο του δεξιού χεριού και σπρώχνει την βελόνα ή την σακοράφα.

Κανάτα

Πήλινο, γυάλινο ή ξύλινο σκεύος με χερούλι στα πλάγια. Χρησιμοποιείται για να κερνάμε νερό ή κρασί στο τραπέζι. Το ξύλινο είναι με λεπτές δόγες που τις συγκρατούν μικρά στεφάνια.

Κανίστρα

Είναι πλατύστομο καλάθι πλεγμένο με λεπτό καλάμι και ψιλές βέργες. Οι μεγάλες έχουν πλεγμένες με βέργες δύο λαβές για να πιάνονται. Τη χρησιμοποιούσαν για κόλλυβα, ψωμί στα μνημόσυνα κλπ.

Καντήλι

Ήταν ένα ποτήρι γυάλινο ή σιδερένιο με ένα βαμβακερό φυτίλι γεμάτο λάδι και νερό. Αργότερα βγήκαν τα ποικιλόχρωμα με διάφορα σχήματα, με τις αλυσίδες που κρεμόταν από το ταβάνι δίπλα στα εικονίσματα που τραβώντας από τον κάτω χαλκά έφταναν μέχρι το ύψος της νοικοκυράς να το ανάψει. Χρησιμοποιούσαν καντηλήθρες και φυτίλια.

Καβουρντιστήρι ή καρφουντίστηρι

Σκεύος-μηχάνημα κυλινδρικό λαμαρινένιο με συρόμενο ή ανοιγόμενο πορτάκι πάνω στο κύλινδρο που τον διαπερνούσε μια σιδερόβεργα, που στη μια άκρη ήταν μυτερή και στην άλλη είχε κούρμπα με λαβή που διευκόλυνε να περιστραφεί.

Καυκί

Μικρό ξύλινο ημισφαιρικό σκεύος πλατύστομο χωρίς λαιμό με κούπωμα που κλείνει.

Κόπανος

Μονοκόμματο ξύλινο εργαλείο με χερολαβή που η μια πλευρά του ήταν ορθογώνια και η άλλη κωνική, για το κοπάνημα των μουλιασμένων χοντρόσκουτων στο ποτάμι.

Κούπες

Γυάλινα πήλινα ή ξύλινα σκεύη σε διάφορα μεγέθη. Κούπες ή μουρχούτες λέγανε και τα βαθιά πιάτα που έτριβαν στο γάλα ή έτρωγαν τις τριφτιάδες.

Κουτάλια ή χουλιάρια

Διάφορα μεγέθη σε σιδερένια, μπρούτζινα και ξύλινα φτιαγμένα από ξύλο κουμαριάς με ολόγιομο φεγγάρι από ντόπιους μαστόρους. Είχαν κουτάλια του γλυκού, του φαγητού και κουτάλες για «κένωμα».

Κρισάρα

Ξύλινο κυλινδρικός σκεύος από λεπτή ή χοντρή συρμάτινη σήτα για το ξεχώρισμα του αλευριού από τα πίτουρα. Υπήρχαν δύο ειδών κρισάρες η χοντρή για το κοσκίνισμα για το φτιάξιμο του ψωμιού και η ψιλή για τις λειτουργιές τους κουραμπιέδες και τις μπουγάτσες.

Λαΐνα

Πήλινα πλατύστομα σκεύη με μεγάλη κοιλιά και πήλινο καπάκι. Με στενό λαιμό η μια και τα χερούλια κοντά στο στόμιο, ενώ η άλλη χωρίς λαιμό και στην κοιλιά οι χειρολαβές. Αποθήκευαν ξύδι, τουρσί, πετιμέζι κ.α.

Λάμπα

Η λάμπα ήταν το κυρίως γυάλινο φωτιστικό του σπιτιού που έκαιγε φωτιστικό πετρέλαιο. Στο κάτω μέρος της λάμπας που χρησίμευε και σαν βάση πιανόταν το έλασμα για το κρέμασμα, αποθήκευε το πετρέλαιο και βίδωνε ο μηχανισμός που ανέβαζε το φυτίλι. Το λαμπόγιαλο στερεωνόταν στο μηχανισμό του φυτιλιού.

Λεβέτη

Μεγάλο χαλκωματένιο κυλινδρικό δοχείο με δύο χερούλια κοντά στα χείλια που χωρούσε γύρω στα 50 λίτρα. Το χρησιμοποιούσαν στο ποτάμι για να βράζουν νερό για το πλύσιμο ή για να μαγειρέψουν μεγάλες ποσότητες φαγητού για γάμους ή για το βγάλσιμο του ούζου.

Λυχνάρι ή φωτέλι

Τσίγκινη ή λαμαρινένιο κωνική κατασκευή που από το στενό του άνοιγμα έβγαινε το φυτίλι. Το κρέμαγαν σε καρφί μέσα στο τζάκι για να φωτίζει αμυδρά στη γωνία ή το έπαιρναν στο χέρι όταν κατέβαιναν στο κατώγι. Έβγαζε πολύ καπνό.

Μαλάθα

Πλεχτή καλάθα με πλατιά κοιλιά και κούπωμα, για να φυλάνε το ψωμί και άλλα τρόφιμα.

Μάσια-μάσα

Σιδερένιο εργαλείο που αποτελείται από μια σιδερόβεργη λαβή με κρίκο πίσω για να κρέμεται και το τριγωνικό άκρο που το κόλλαγε ο σιδεράς στη βέργα. Ήταν απαραίτητο εργαλείο του σπιτιού για το ξύσιμο των ξύλων και το μάζεμα της στάχτης. Στη μάσα του φούρνου η σιδερόβεργα είναι μακρύτερη και το τριγωνικό άκρο είναι γυρισμένο προς τα μέσα για να πιάνονται καλύτερα τα ξύλα και τα ταψιά.

Μποτίλια (μπουκάλα)

Γυάλινο σκεύος που χρησιμοποιείται για την αποθήκευση ποτών, λαδιού(και το κέρασμα του κρασιού στο τραπέζι).

Μπρίκι

Φτιαγμένο από χαλκό ή λαμαρίνα με ουρά για να πιάνεται. Χρησιμοποιείται για το ζέσταμα νερού ή παρασκευή τσαγιού και καφέ.

Μύλος

Κυλινδρική μηχανή που αποτελείται από δύο κύρια μέρη για το άλεσμα του καφέ. Στο πάνω μέρος προσαρμοζόταν η μανιβέλα που με την περιστροφή γύριζαν τα γρανάζια αλέθοντας τον καφέ, που έπεφτε στο κάτω δοχείο αλεσμένος.

Νιφτήρας

Για την οικονομία του νερού η λαμαρινένια νιφτήρα με μικρή κάνουλα κρεμασμένη στο τοίχο, από κάτω είχε λεκάνη για το νίψιμο.

Παγούρι

Ξύλινο ή μεταλλικό αγγείο για μεταφορά του βοσκού στο χωράφι. Το κρεμούσαν στο λαιμό ή στη ζώνη.

Πιρούνια

Μπρούτζινα, σιδερένια και ξύλινα μικρά και μεγάλα από ντόπιους τεχνίτες.

Πλαστήρι

Ξύλινο σκεύος με τετράγωνη ή παραλληλόγραμμη ορθογώνια επιφάνεια με μακρύ στρογγυλό χέρι για να πιάνεται. Πάνω σε αυτό έπλαθαν το ζυμάρι από το σκαφίδι για να γίνει καρβέλι ή κουλούρα. Με το πλαστήρι έστρωναν και έσπρωχναν τα καρβέλια και τα ταψιά στο φούρνο.

Πλάστης

Κυλινδρικό ραβδί που πλάθεται το ζυμάρι για να γίνει λεπτό φύλλο για στρωτό, μανέστρα, πίτες κ.α.

Πυροστιά

Είναι τρίγωνο ισοσκελές σε κάθε γωνία, ακουμπούσε κάθετα ένα πόδι 20 εκατοστών ύψος. Υποβαστάζει πάνω από τη φωτιά τα καζάνια, τον τέντζερη και άλλα μαγειρικά σκεύη.
 
Σατέρι ή στατέρι

Μεταλλικό όργανο με διαγραμμίσεις σε οκάδες ή κιλά με ελατήριο εσωτερικά. Στο κάτω μέρος είχε το τσιγκέλι για να κρεμιούνται τα προς το ζύγι υλικά, το πάνω μέρος είχε κρίκο για να πιάνεται.

Σίδερο

Είχε σχήμα τριγωνικό από μαντέμι που ήταν κούφιο εσωτερικά για τα κάρβουνα. Άνοιγε από τη μύτη το επάνω καπάκι που ήταν προσαρμοσμένο στη μέση το ξύλινο χερούλι σιδερώματος.

Σκάφη

Ξύλινη στεγανή που έμοιαζε σαν βάρκα. Την χρησιμοποιούσαν από τη στενή πλευρά της για να πλένουν με αλισίβα(στάχτη με νερό) και παλιότερα έριχναν συκόφυλλο στο νερό.

  Πηγή: www.antroni.gr