Navi Voice

O Μπράιαν Σάικς είναι καθηγητής της Γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, και είχε μία σημαντική επιστημονική σταδιοδρομία. Αφού ασχολήθηκε πρώτα με την έρευνα για τα αίτια των κληρονομικών ασθενειών των οστών , βάλθηκε να ανακαλύψει αν το DNA , το γενετικό υλικό , μπορούσε να επιβιώσει στα αρχαία οστά.

Απέδειξε ότι πράγματι μπορούσε. Η πρώτη αναφορά για εξαγωγή αρχαίου DNA από ανθρώπινα οστά ήταν δική του και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το 1989. Από τότε ο Σάικς έχει κατ επανάληψη κληθεί , ως διεθνής αυθεντία , να εξετάσει διάφορες σημαντικές υποθέσεις , όπως ο Άνθρωπος των Πάγων , ο Άνθρωπος του Τσένταρ , καθώς και πολλά άτομα που ισχυρίζονταν πως ήταν απόγονοι της Ρωσικής Βασιλικής Οικογένειας. Μαζί με την ερευνητική του ομάδα συνέθεσαν την τελευταία δεκαετία το πληρέστερο οικογενειακό δέντρο DNA του ανθρωπίνου είδους.

Λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία DNA που είχε συλλέξει όλα αυτά τα χρόνια που έκανε μελέτες , ο Σάικς αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο με τίτλο : The seven Daughters of Eve (Στα Ελληνικά : Οι επτά κόρες της Εύας). Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναλύει και προσδιορίζει την γενετική καταγωγή των Ευρωπαίων. Οι Επτά κόρες της Εύας είναι μια αφήγηση από πρώτο χέρι της έρευνάς του, για ένα ξεχωριστό γονίδιο που μεταβιβάζεται αναλλοίωτο από γενιά σε γενιά μέσω της μητέρας, επιτρέποντάς μας έτσι να ανιχνεύσουμε τους γενετικούς προγόνους μας στο χώρο και το χρόνο.

Ο καθηγητής Σάικς ανακάλυψε ότι σχεδόν όλοι οι σημερινοί Ευρωπαίοι κατάγονται από μία από τις επτά γυναίκες τις οποίες ονόμασε Ούρσουλα, Ξένια, Έλενα, Βέλντα, Τάρα, Κατρίν και Τζασμίν.Απ' αυτήν την εκπληκτική επιστημονική και περιπετειώδη αφήγηση μαθαίνουμε πού ζούσαν οι αρχαίοι γενετικοί μας πρόγονοι, πώς ήταν η ζωή τους, καθώς και ότι ο καθένας από μας είναι μια ζωντανή μαρτυρία της σχεδόν θαυματουργής δύναμης του DNA μας. Είναι ένα βιβλίο που όχι μόνο επανεξετάζει τον τρόπο με τον οποίο έχουμε εξελιχθεί, αλλά παράλληλα απευθύνεται στην αίσθηση που έχουμε για την ατομικότητα και την ταυτότητά μας.

Σχεδόν κάθε σύγχρονος Ευρωπαίος συνδέεται μέσω της μητέρας του, της μητέρας της μητέρας του, της δικής της μητέρας κ.ο.κ. με μία από επτά συγκεκριμένες γυναίκες που έζησαν 10.000 ως 45.000 χρόνια πριν και από τις οποίες προήλθαν οι πληθυσμοί της Ευρώπης. Με άλλα λόγια μόλις επτά γυναίκες, που μπορούμε να προσδιορίσουμε κατά προσέγγιση πότε έζησαν, είναι οι βιολογικοί μητρικοί πρόγονοι 650 εκατ. ζώντων Ευρωπαίων!

Αυτός ο εκπληκτικός ισχυρισμός ανήκει στον καθηγητή ανθρώπινης γενετικής στην Οξφόρδη Μπράιαν Σάικς και αποτελεί την καρδιά του βιβλίου του. Ο Σάικς άρχισε να αποκτά διεθνή αναγνώριση το 1989 καθώς ήταν ο πρώτος που κατόρθωσε να εξαγάγει γενετικό υλικό, DNA, από τα οστά ανθρώπου που έζησε εκατοντάδες χρόνια πριν. Έκτοτε γνώρισε ακόμη μεγαλύτερες επιτυχίες, όπως την ανάκτηση το 1994 DNA του λεγόμενου «ανθρώπου των πάγων», που έζησε στις Άλπεις πριν από 5.000 χρόνια.


Αν και από τεχνική άποψη η αποκατάσταση της αλληλουχίας των βάσεων που βρίσκονται σε κύτταρα ενός ανθρώπου που έχει πεθάνει εδώ και χιλιάδες χρόνια είναι από μόνη της ένα σπουδαίο επίτευγμα, το ενδιαφέρον ξεκινά από κει και πέρα. Τι πληροφορίες μπορεί να δώσει; Πώς μπορεί να συνδυαστεί με σύγχρονο DNA και σε τι συμπεράσματα να οδηγήσει;Ο συγγραφέας καταπιάνεται με αυτά τα ερωτήματα περιγράφοντας την προσωπική του επιστημονική εξέλιξη στο πλαίσιο της προόδου της γενετικής, όσον αφορά τις γνώσεις που παράγει για τη γενετική μας ιστορία.

Πρόκειται για μια συναρπαστική εκλαϊκευτική εξιστόρηση δοσμένη με αρκετό χιούμορ και επί μέρους «επεισόδια», όπως το γιατί ο homo sapiens δεν κατάγεται από τον άνθρωπο του Νεάντερταλ, την προέλευση των πληθυσμών της Πολυνησίας, τον ρόλο της γενετικής στη διαλεύκανση της τύχης των τελευταίων μελών της δυναστείας των Ρομανόφ αλλά και τη γενετική καταγωγή των... χάμστερ. Το βιβλίο γίνεται κατανοητό και από έναν αναγνώστη που δεν έχει γνώσεις βιολογίας. Πιθανόν θα δυσκολευθεί σε κάποια επί μέρους σημεία, κυρίως ως προς τεχνικά και μεθοδολογικά ζητήματα, αλλά με λίγη προσπάθεια θα συλλάβει την ουσία.

Και η ουσία έγκειται στο μιτοχονδριακό DNA.Το μιτοχονδριακό DNA βρίσκεται στο κυτταρόπλασμα και όχι στον πυρήνα του κυττάρου. Είναι το τμήμα του DNA που μεταβιβάζεται αποκλειστικά από τη μητέρα στο τέκνο της, χωρίς προσμείξεις από την πλευρά του πατέρα. Αυτό σημαίνει ότι μεταβιβάζεται απαράλλακτο από γενιά σε γενιά μέσω των θηλυκών απογόνων, εκτός αν επισυμβεί κάποια τυχαία μετάλλαξη. Οι γενετιστές έχουν επικεντρωθεί σε ένα προνομιακό για την έρευνά τους τμήμα του μιτοχονδριακού DNA, την περιοχή ελέγχου.

Αυτή η περιοχή φαίνεται ότι δεν επιτελεί κάποια λειτουργία και για αυτό αν παρουσιαστεί εκεί μετάλλαξη δεν επιφέρει αλλοιώσεις στον οργανισμό. Εχει προσδιοριστεί ότι γίνεται μια μετάλλαξη σε συγκεκριμένη θέση περίπου κάθε 10.000 χρόνια, ρυθμός πολλές φορές ταχύτερος από τις μεταλλάξεις που γίνονται στο υπόλοιπο DNA. Γιατί παρουσιάζει ενδιαφέρον κάτι τέτοιο; Διότι μπορούμε να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι δύο άνθρωποι που παρουσιάζουν μία διαφορά στην περιοχή ελέγχου του μιτοχονδριακού DNA τους είχαν κοινό πρόγονο πριν από 10.000 χρόνια!

H συνδυαστική εφαρμογή όλων των παραπάνω σε εκατοντάδες δείγματα DNA σύγχρονων Ευρωπαίων, επεξεργασμένα με το κατάλληλο μαθηματικό μοντέλο, οδήγησε τον Σάικς στο κοινά αποδεκτό πια συμπέρασμα ότι το 95% των σημερινών γηγενών Ευρωπαίων προέρχεται από επτά διακριτές γενετικές πληθυσμιακέςομάδες. Καθεμία από τις ομάδες αυτές ξεκινά από μια συγκεκριμένη γυναίκα.Αντί να τελειώσει το βιβλίο κάπου εδώ, συνεχίζεται με το πλέον ευκολοδιάβαστο αλλά και πλέον αδύναμο, σε βαθμό απογοήτευσης, τμήμα του.

H επιστήμη παραχωρεί τη θέση της στην εικοτολογία και ο Σάικς βγαίνει από τα επιστημονικά του χωράφια για να εξιστορήσει συνοπτικά με παραστατικό τρόπο την υποθετική ζωή καθεμιάς από τις επτά «μητέρες» των Ευρωπαίων, στις οποίες μάλιστα δίνει και ονόματα. Διαβάζουμε, ας πούμε, ότι η Ούρσουλα γεννήθηκε πριν από 45.000 χρόνια στους πρόποδες του Παρνασσού! H διήγηση χαρακτηρίζεται από μετριότητα σε αφηγηματικό επίπεδο, αλλά το μείζον πρόβλημα είναι ότι οι σύντομες περιγραφές της ζωής τους - που δεν έχουν καμία σχέση με τη γενετική, αλλά με μια ερασιτεχνική πρόσληψη πορισμάτων της ανθρωπολογίας, της παλαιοντολογίας, της αρχαιολογίας και συγγενών κλάδων - βρίθουν αναχρονισμών, απόδοσης ψυχολογικών ιδιοτήτων εντελώς αληθοφανών, ατεκμηρίωτων διαπροσωπικών και διαφυλετικών σχέσεων.

Αν εξαιρέσουμε αυτό το κομμάτι, το βιβλίο είναι σαφώς καλογραμμένο. Μπορεί μάλιστα να διαβαστεί και ως μια εκ των έσω, βιωματική, εξιστόρηση του πώς παράγεται το επιστημονικώς σκέπτεσθαι και εργάζεσθαι. Μια δραστηριότητα με πολλές στιγμές βασανιστικής απομόνωσης σε αίθουσες εργαστηρίων, βιβλιοθήκες, λαβυρινθώδεις στοχασμούς, αλλά και ένα συλλογικό έργο στο οποίο συμβάλλουν χιλιάδες διαφορετικά πνεύματα που συμπληρώνουν, επιβεβαιώνουν, προσθέτουν ή αμφισβητούν, διαψεύδουν, διορθώνουν την υπό συνεχή αναθεώρηση επιστημονική γνώση· μια δραστηριότητα με στιγμές έμπνευσης και θριάμβου, αλλά και στιγμές αποτυχίας και απογοήτευσης· στιγμές που δοξάζεται το ήθος και η συνεργασία και άλλες που κυριαρχεί η εμπάθεια και ο πλέον επαίσχυντος ανταγωνισμός μα πάνω από όλα, μια δραστηριότητα που απαιτεί μόχθο, πάρα πολύ μόχθο.

Τα κάλαντα που προήλθαν από τις Βυζαντινές Καλένδες ανάγονται, κατά τύπο και όχι βεβαίως κατά περιεχόμενο, από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ερεστώνης.

Τα κάλαντα ψάλλονται κυρίως από παιδιά μέχρι ορισμένου ορίου ηλικίας (14-15 ετών) αλλά και από ώριμους άνδρες, είτε μεμονωμένα είτε κατά ομάδες που περιέρχονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων (φυσαρμόνικας, ακορντεόν, τύμπανου κλπ).

Κύριος σκοπός των τραγουδιών αυτών είναι μετά τις αποδιδόμενες ευχές τα "Χρόνια Πολλά" το φιλοδώρημα είτε σε χρήματα (σήμερα) είτε σε προϊόντα (παλαιότερα). Σχετική με αυτό είναι και η παρασκευή "κουλούρας" ονομαζόμενη "κολλίκι" (Βέροια) ή "κουλιαντίνα" (Σιάτιστα) και εξ αυτών οι φέροντες αυτά ονομάζονται "Κουλουράδες" ή "Φωτάδες".

Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστικό σημείο είναι η γλώσσα στην οποία αυτά ψάλλονται, στη καθαρεύουσα, καταδηλούντα την άμεση καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς χρόνους τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται αυτά σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά (κατά περιοχή). Στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά των οποίων έχουν και μεταγλωττιστεί στην ελληνική που δυστυχώς τείνουν να υπερκαλύψουν τα παραδοσιακά.

Επίσης και η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται "Κάλαντα" (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη νήσο Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό (πχ ανέγερση ή επιδιόρθωση ναού) δίδοντας και συμβουλές προς τους άρχοντες η παρατηρήσεις με σκωπτικό χαρακτήρα. Τέτοιες είναι και οι σχετικές "μαντινάδες" της Κρήτης ή "κοτσάκια" της Νάξου με σκωπτικό χαρακτήρα που ψάλλονται ως "κάλαντα".

Πολλές φορές όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν έξω από την οικία κάλαντα σκωπτικά επαναλαμβανόμενα:

«Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,
άλλες γεννούν, άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!»

Οι Πατέρες της Εκκλησίας κατά τους Βυζαντινούς χρόνους απαγόρευαν ή απέτρεπαν αυτό το έθιμο ως καταγόμενο από τις εορτές των ρωμαϊκών Καλενδών που είχε καταδικάσει η ΣΤ' Οικουμενική Σύνοδος το 680 μ.Χ., αποκαλούντες τους συμμετέχοντες σ΄ αυτό "Μηναγύρτες", κατά δε απόσπασμα του Τζέτζη (Χιλιάδ. ΙΓ' 246 κε):


Kατά την αρχική περίοδο της Βασιλευομένης Δημοκρατίας καθιερώθηκε το έθιμο της απαγγελίας των καλάντων από τους άνδρες της ανακτορικής φρουράς ενώπιον των Βασιλέων κατ΄ αντιστοιχία παρομοίων εθιμικών ευχητικών εκδηλώσεων σε άλλους Ευρωπαϊκούς Βασιλικούς Οίκους.Το έθιμο αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα γενικευμένο όμως και σε πρόσωπά πολιτικά αλλά και από ομάδες, συλλόγους, χορωδίες κλπ.

«Η μεγαλύτερη ιστορική έρευνα που έγινε ποτέ για τον Άρη Βελουχιώτη. Όπου πήγε, πήγα. Έπρεπε να δω τους τόπους που έδρασε και να ακούσω τους ανθρώπους που τον γνώρισαν και έζησαν μαζί του.

Οι Μινωίτες ήταν οι πρώτοι που κατάφεραν να διασχίσουν τον Ατλαντικό και να πατήσουν το πόδι τους στην Αμερική, 3.700 χρόνια πριν τον Χριστόφορο Κολόμβο. Έτσι τουλάχιστον υποστηρίζει στο υπό έκδοση βιβλίο του ο Βρετανός συγγραφέας και πρώην αντιπλοίαρχος υποβρυχίου του βασιλικού ναυτικού, Gavin Menzies.

Σημειώνεται ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγγραφέας αμφισβητεί τα πρωτεία του Χριστόφορου Κολόμβου: στο πρώτο του βιβλίο με τίτλο «1421: η χρονιά που η Κίνα ανακάλυψε την Αμερική» διατεινόταν ότι ένας Κινέζος ευνούχος είχε οδηγήσει ένα στόλο ιστιοφόρων στην Αμερική 71 χρόνια πριν από τον Κολόμβο. Το βιβλίο αυτό, μάλιστα, πούλησε πάνω από ένα εκατομμύρια αντίτυπα σε 130 χώρες.

Τα επιχειρήματα του συγγραφέα

Πρώτον ότι οι Μινωίτες θαλασσοπόροι είχαν την δυνατότητα και την τεχνογνωσία να πραγματοποιήσουν ένα τόσο μακρινό ταξίδι. Μελετώντας τις απεικονίσεις πλοίων σε μινωικές τοιχογραφίες και τα ελάχιστα υπολείμματα του ναυαγίου του Uluburun που ανακαλύφθηκε το 1982 στη Μικρά Ασία και χρονολογείται με ακρίβεια στο 1305 π.Χ. ο Menzies υποστηρίζει ότι «τα σκάφη θα μπορούσαν να πλεύσουν με τον αέρα καθώς και με χαμηλότερο πανί σε περίπτωση θύελλας.»

Το δεύτερο επιχείρημα αφορά στη μεταφορά ενός σπάνιου γονιδίου DNA από τους Μινωίτες σε συγκεκριμένους πληθυσμούς γηγενών Αμερικανών. Επιπλέον, στις περιοχές όπου ζούσαν οι πληθυσμοί αυτοί, δηλαδή γύρω από τη λίμνη Superior, κοντά στα σύνορα με τον Καναδά, εντοπίστηκαν πλούσια κοιτάσματα χαλκού και χάλκινα εργαλεία μοναδικής καθαρότητας. O Menzies, λοιπόν, επικαλείται επιστημονικές έρευνες οι οποίες υποστηρίζουν ότι ο χαλκός αυτός ταιριάζει με αυτόν που βρέθηκε στο μινωικό ναυάγιο του Uluburun. Άρα, υποστηρίζει, δεν μένει αμφιβολία ότι οι Κρήτες μετέφεραν το χαλκό αυτόν στην Αμερική.

Τρίτον, η μεταφορά ενδημικών φυτών της Αμερικής σε άλλους πολιτισμούς μπορεί να έγινε μόνο με την μεσολάβηση των Μινωιτών, οι οποίοι και είχαν τη δυνατότητα να κάνουν το ταξίδι. Για παράδειγμα, η ύπαρξη ιχνών νικοτίνης και καλαμποκιού στην αρχαία Αίγυπτο, φυτών αγνώστων στην περιοχή, μπορεί να εξηγηθεί μόνο μέσω της μεταφοράς τους από τη μακρινή Αμερική. Και εφόσον οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν ήταν ικανοί ναυτικοί, αλλά διατηρούσαν στενές εμπορικές σχέσεις με τους ικανότερους Μινωίτες, το συμπέρασμα είναι αυτονόητο: οι Μινωίτες ήταν αυτοί που μετέφεραν τα φυτά από την Αμερική στην Αίγυπτο.

Αμφισβήτηση από την επιστημονική κοινότητα

Όπως είναι αναμενόμενο, την ίδια στιγμή που ο ατζέντης του συγγραφέα δηλώνει ενθουσιασμένος, λέγοντας ότι «η ιστορία που αναθεωρεί τα μέχρι τώρα δεδομένα πουλάει εξαιρετικά,» πληθώρα επιστημόνων αμφισβητεί τα επιχειρήματα και τα συμπεράσματα του Menzies.

«Θεωρητικά είναι πιθανό οι Μινωίτες να έφτασαν στην Αμερική», λέει ο ειδικός στη μινωική αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο του Sheffield, John Bennet. «Τα πλοία τους όμως ήταν πολύ μικρά για να μεταφέρουν ικανές προμήθειες και φορτίο για ένα τόσο μακρινό ταξίδι».

Παρομοίως, ο αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Α&Μ του Τέξας που ηγήθηκε των ανασκαφών του Uluburum, Cemal Pulak, αμφισβητεί τη δυνατότητα των πλοίων των Mινωιτών να αντέξουν ένα τόσο φιλόδοξο ταξίδι. Εξάλλου, ο χαλκός από το ναυάγιο του Uluburum προέρχεται από την Κύπρο, προσθέτει.

Επιπλέον, ειδικοί δηλώνουν ότι δεν υπάρχουν στοιχεία τα οποία να υποδεικνύουν την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της λίμνης Superior από άλλους πέρα από τους γηγενείς Αμερικανούς.

Την αμφισβήτησή του για τις θεωρίες αυτές εξέφρασε και ο ομότιμος καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Κορρές, ο οποίος δήλωσε στα ΝΕΑ ότι «οι Αιγύπτιοι είχαν κάνει υπερπόντια ταξίδια προς Νότον. Δεύτερον, πώς ήταν δυνατόν να διαπλέουν τόσο μικρά πλοιάρια τη νύχτα τον Ατλαντικό; Μπορεί να έκαναν μεγάλα ταξίδια, αλλά η προώθηση γινόταν σταδιακά, καθώς τη νύχτα τα πλοιάρια σταματούσαν σε όρμους, νησάκια και ακρωτήρια με τα οποία είναι διάσπαρτο το Αιγαίο. Και τέλος, πώς μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο οι Αιγύπτιοι να εντόπισαν καπνό και καλαμπόκι στους λαούς που ζούσαν προς Νότον ή στους λαούς της Εγγύς Ανατολής;».

Υπάρχουν, βέβαια, και οι ειδικοί οι οποίοι υποστηρίζουν τα επιχειρήματα του Menzies. «Πεπεισμένος πως οι Μινωίτες δεν ήταν ούτε οι πρώτοι ούτε οι μόνοι που κατάφεραν να διαπλεύσουν τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό» δηλώνει χαρακτηριστικά ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Oregon Carl Johannessen.