Navi Voice

Η εξέδρα…

Ενώ σε πολλές πρωτεύουσες πολιτισμένων λαών έλειπε από τα σπίτια το πιο «αναπόφευκτο» μέρος, η τουαλέτα (εξέδρα ή απόπατος), στα βυζαντινά σπίτια αυτή δεν ήταν σπάνια.

Στη βυζαντινή τουαλέτα υπήρχαν πήλινοι σωλήνες για απομάκρυνση των λυμάτων, οι οποίοι έπρεπε να συναντώνται με τους σωλήνες των διπλανών σπιτιών και να σχηματίζουν δίκτυο. Σε περίπτωση βλάβης έπρεπε να επιδιορθώνονται με ευθύνη του ιδιοκτήτη, μέχρι του σημείου που συναντούσαν τους σωλήνες των γειτόνων.

Η καθαριότητα είναι η μισή αρχοντιά

Οι Βυζαντινοί έτρεφαν μεγάλη αγάπη στην καθαριότητα. Σύμφωνα με την άποψη της επίσημης Εκκλησίας, τρία μπάνια την ημέρα ήταν υπερβολικά, ωστόσο τα δύο δεν ήταν ασυνήθιστο φαινόμενο. Όμως, οι κληρικοί που συλλαμβάνονταν να κάνουν δύο λουτρά την ημέρα δέχονταν αυστηρές επιπλήξεις. Οι πλούσιοι είχαν ιδιόκτητα λουτρά, ενώ για όλους τους άλλους υπήρχαν τα δημόσια, τα οποία ωστόσο στεγάζονταν σε επιβλητικά κτίρια, ήταν πολυτελή και παρείχαν όλες τις ανέσεις.

Από την εποχή του Ιουστινιανού, ίσως και πιο πριν, τα δημόσια λουτρά είχαν μπανιέρες σε χωριστά διαμερίσματα, τα οποία βρίσκονταν γύρω από μια μεγάλη κυκλική λίμνη. Το νερό ζεσταινόταν σε μεγάλους λέβητες και διοχετευόταν στους κατάλληλους χώρους μέσα από ένα σύστημα σωληνώσεων, ενώ υπήρχε η δυνατότητα να επιλέξει κάποιος το κρύο μπάνιο ή ακόμα και το ατμόλουτρο.!

Στα δημόσια λουτρά η είσοδος στους άντρες επιτρεπόταν οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ενώ στις γυναίκες
μόνο το βράδυ.

Νερό και σαπούνι…

Γενικά, οι Βυζαντινοί πρόσεχαν την εικόνα τους και λούζονταν σχετικά συχνά με εξαίρεση τους μοναχούς, που υπέβαλλαν τον εαυτό τους σε στερήσεις. Σύμφωνα με τα «ιατρικά» βιβλία της εποχής, οι Βυζαντινοί τον Γενάρη δεν έπρεπε να κάνουν περισσότερα από τέσσερα λουτρά, τον Μάρτη έξι και τον Απρίλη οκτώ.

Ως μέσα καθαρισμού χρησιμοποιούνταν ίνες από σπάρτα ή άλλο λουτρόχορτο και σαπούνι, το οποίο πήραν οι Βυζαντινοί απ’ τους Γάλλους, ή παλαιότερα από νίτρο. Από το σπάρτο προήλθε η λέξη «σπαρτεύω» και από αυτήν το «παστρεύω» (καθαρίζω).
Bain mixtes

Κοινά λουτρά αντρών και γυναικών όπως τα εννοούμε σήμερα, δηλαδή σε ανοικτό χώρο (θάλασσα κλπ), οι βυζαντινοί δεν είχαν. Σε κλειστό χώρο όμως το κοινό λουτρό, ιδιαίτερα κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, δεν ήταν κάτι το ασυνήθιστο, παρά τις διαμαρτυρίες των πατέρων της Εκκλησίας και των συνόδων. Πολλοί λαϊκοί, επίσης, θεωρούσαν σκάνδαλο το να ξεγυμνώνονται σε κοινή θέα όσοι και όσες χρησιμοποιούσαν τα λουτρά.

Ωστόσο, στα λουτρά ο επισκέπτης συναντούσε ακόμα και κληρικούς ή ασκητές. Η προσωπική υγιεινή ήταν και παραμένει θέμα πολιτισμού και στο Βυζάντιο το πολιτιστικό επίπεδο ήταν υψηλό.

Παρουσιάστηκε ως ένα πρόγραμμα οικονομικής στήριξης και ανάκαμψης, με σκοπό την ανοικοδόμηση της Ευρώπης, η οποία ακόμα προσπαθούσε να γιατρέψει τις πληγές του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

Γρήγορα, ωστόσο, το «Σχέδιο Μάρσαλ» αποδείχτηκε πως ήταν η μεγαλύτερη και πιο επιτυχημένη επιχείρηση των ΗΠΑ να επέμβουν στην ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική. Σαν σήμερα, το 1948, υπογράφηκε ένα από τα πρώτα δείγματα του επερχόμενου «Ψυχρού Πολέμου».

Με το τέλος του Πολέμου, το μεγαλύτερο κομμάτι της Ευρώπης ήταν εξαθλιωμένο, καθώς οι συνεχείς βομβαρδισμοί είχαν καταστρέψει τα δίκτυα μεταφορών, τα μεγάλα εμπορικά κέντρα και τις βασικότερες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Εκατομμύρια άνθρωποι διέμεναν σε προσφυγικά στρατόπεδα και επεβίωναν με την βοήθεια των Ηνωμένων Εθνών. Ειδικά το δύσκολο χειμώνα '46-'47, η έλλειψη τροφίμων έκανε τα πράγματα χειρότερα. Με άδεια δημόσια ταμεία, κανένα κράτος δεν μπορούσε από μόνο του να αντιμετωπίσει την κατάσταση.

Οι ΗΠΑ, με το «Σχέδιο Μάρσαλ», προσέφεραν οικονομική στήριξη στην «γηραιά ήπειρο», για να αποκατασταθούν οι αποδεκατισμένες περιοχές και να εκσυγχρονιστεί η βιομηχανία. Το πρόγραμμα ξεκινούσε τον Απρίλιο του 1948, είχε διάρκεια 4 χρόνων και πήρε το όνομά του από τον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, George Marshall. Σε μεγάλο βαθμό, υπήρξε δημιούργημα των στελεχών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ιδιαίτερα του William L. Clayton και του George F. Kennan. Το σχέδιο εγκρίθηκε εξασφαλίζοντας διακομματική υποστήριξη, τόσο από τους Δημοκρατικούς του Λευκού Οίκου, όσο και από το (Ρεπουμπλικανικής, τότε, επιρροής) Κονγκρέσο.

Ένα περίπου χρόνο πριν την υπογραφή του σχεδίου, στις 12 Μαρτίου του 1947, ο πρόεδρος Τρούμαν διακηρύσσει ότι οι ΗΠΑ θα υποστηρίξουν «τους ελεύθερους ανθρώπους που αντιστέκονται στην προσπάθεια υποταγής τους σε ένοπλες μειοψηφίες ή εξωτερικές πιέσεις», αφήνοντας αιχμές για την ανάμειξη της Σοβιετικής Ένωσης στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Η δήλωση αυτή, το «δόγμα Τρούμαν», αφορούσε τις προσπάθειες του κομμουνιστικού κινήματος να καταλάβει την εξουσία στο Ιράν, στην Τουρκία και, κυρίως, στην Ελλάδα.

«Η πολιτική μας δεν στρέφεται ενάντια σε καμία χώρα, αλλά ενάντια στην πείνα, τη φτώχεια, την απόγνωση και το χάος. Κάθε κυβέρνηση που είναι πρόθυμη να βοηθήσει στην ανάκαμψη θα βρεί την πλήρη στήριξη των ΗΠΑ. Σκοπός μας πρέπει να είναι η αναβίωση της παγκόσμιας οικονομίας της εργασίας, έτσι ώστε να καταστεί δυνατή η εμφάνιση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών υπό τις οποίες μπορούν να υπάρξουν ελεύθεροι θεσμοί», δήλωνε ο George Marshall, τον Ιούνιο του 1947.

Παρ’ όλη την εχθρότητα των ΗΠΑ απέναντι σε οτιδήποτε σοβιετικό, οι πρώτες συζητήσεις για το πρόγραμμα, τον Ιούνιο του 1947, περιελάμβαναν και τις χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Παρόλο που ο πρέσβης της ΕΣΣΔ υποψιαζόταν ότι το Σχέδιο Μάρσαλ θα οδηγούσε στην δημιουργία μιας αντι-σοβιετικής ομάδας χωρών, ο ίδιος ο Στάλιν ήταν αρχικά θετικός στην ιδέα της οικονομικής βοήθειας.

Στη συνέχεια, άλλαξε γνώμη όταν έμαθε πως για να πάρουν τη βοήθεια, οι ανατολικές χώρες έπρεπε να συμφωνήσουν με τους οικονομικούς όρους των ΗΠΑ, γεγονός που θα περιόριζε την ικανότητα των Σοβιετικών να ασκήσουν τη δική τους επιρροή. Μετά την άρνηση του Στάλιν, μία προς μία οι χώρες της σοβιετικής ζώνης απέρριψαν το Σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο αναγνωρίστηκε ως «το αμερικανικό σχέδιο για την υποδούλωση της Ευρώπης».

Ωστόσο και οι διαπραγματεύσεις με τις δυτικές χώρες της Ευρώπης ήταν δύσκολες και περίπλοκες, καθώς το κάθε κράτος προέβαλλε τα δικά του συμφέροντα. Η Γαλλία δεν ήθελε μια νέα ανοικοδόμηση της Γερμανίας, το Ηνωμένο Βασίλειο επέμενε πως έπρεπε να έχει ειδική μεταχείριση και οι σκανδιναβικές χώρες προσπαθούσαν να διατηρήσουν ουδέτερη στάση ανάμεσα στην αμερικανική και τη σοβιετική πλευρά. Όσον αφορά τις ΗΠΑ, το μόνο που προέβαλαν ως αντάλλαγμα για τη βοήθεια που προσέφεραν ήταν η ενότητα της Ευρώπης και η διαμόρφωση ενός μετώπου εναντίον του κομμουνισμού.

Οι βασικότεροι ενδοιασμοί και διαφωνίες είχαν να κάνουν με το ποσό των χρημάτων που θα διανεμόταν στην Γερμανία, η οποία ήταν υπεύθυνη για τον Πόλεμο. Τελικά υπήρξε συμφωνία και στις 3 Απριλίου, 1948, ο Τρούμαν υπέγραψε το οριστικό Σχέδιο Μάρσαλ, στο οποίο επικεφαλής της οικονομικής διαχείρισης ήταν ο Paul G. Hoffman.

Μέσα στον χρόνο, οι δεκαεπτά συμμετέχουσες χώρες (Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ελλάδα, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Σουηδία, Ελβετία, Τουρκία και Ηνωμένες Πολιτείες) υπέγραψαν συμφωνία για την ίδρυση συντονιστικού φορέα, του Οργανισμού Ευρωπαϊκής Οικονομικής Συνεργασίας, με επικεφαλής τον Γάλλο Robert Marjolin.

Συνολικά, από το 1948 έως το 1951, οι Αμερικανοί δαπάνησαν 13 δισεκατομμύρια δολάρια για την ανόρθωση της Ευρώπης. Οι πρώτες χώρες που έλαβαν τη χρηματική ενίσχυση που παρείχε το σχέδιο Μάρσαλ ήταν η Ελλάδα και η Τουρκία, χώρες που σύμφωνα με την ηγεσία των ΗΠΑ, ήταν πιο επιρρεπείς στον «κομμουνιστικό κίνδυνο». Οι κύριες εισαγωγές, κατά την έναρξη του προγράμματος, είχαν να κάνουν με προϊόντα αυξημένης ζήτησης, όπως τρόφιμα και καύσιμα. Αργότερα, οι παροχές στράφηκαν προς τις ανάγκες ανασυγκρότησης, όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί.

Η Ελλάδα εκείνη την περίοδο βρισκόταν εν μέσω Εμφυλίου και η Βρετανία, η οποία στήριζε την κυβέρνηση εναντίον των ανταρτών, ανακοίνωσε το Φεβρουάριο του '47 ότι θα διέκοπτε κάθε βοήθεια στην χώρα, αδυνατώντας να επωμιστεί το βάρος. Το κράτος είχε ανάγκη τα λεφτά του Σχεδίου Μάρσαλ και οι ΗΠΑ τα έδωσαν, θεωρώντας πως αν στην Ελλάδα κέρδιζαν οι κομμουνιστές αντάρτες, σε λίγο καιρό όλη η Μέση Ανατολή θα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Μόσχας. Η αποδοχή της βοήθειας του Σχεδίου ήταν η πρώτη περίπτωση αμερικανικού παρεμβατισμού στη χώρα. Συνολικά, η Ελλάδα έλαβε, υπό μορφή δωρεάς, 706,7 εκατομμύρια δολάρια.

Από αναλυτές, το Σχέδιο Μάρσαλ παρουσιάζεται ως «αμερικανικός οικονομικός ιμπεριαλισμός» και ως απαρχή των «προγραμμάτων βοήθειας», που επιφέρουν καταστροφικά αποτελέσματα. Υποστηρικτές του σχεδίου σημειώνουν την «τεράστια επιτυχία» του προγράμματος, το οποίο, όπως τονίζουν, έθεσε τα θεμέλια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και τόνωσε την συνολική πολιτική και οικονομική ανασυγκρότηση της Δυτικής Ευρώπης.

Πλέον, ο όρος «Σχέδιο Μάρσαλ» χρησιμοποιείται με μεταφορική έννοια για οποιοδήποτε μεγάλης κλίμακας οικονομικό πρόγραμμα, που έχει ως στόχο την οικονομική ενίσχυση μίας χώρας από τους εταίρους της.

Καθώς τα κύματα των προσφύγων από τη Συρία προς τη χώρα μας συνεχίζονται, έχει ενδιαφέρον να ανατρέξουμε σε μερικές σχετικές ιστορικές σελίδες. Με πρωταγωνιστές, όμως, Ελληνες.

Φωτογραφικό ντοκουμέντο με Ελληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι να περιμένουν στην ουρά για συσσίτιο του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού.

Προς τη Συρία και από τη Συρία. Τουλάχιστον τέσσερις φορές σημειώνεται στα χρονικά το φαινόμενο, έχοντας μαζικό χαρακτήρα:

• Το 1923 μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στο πλαίσιο της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
• Το 1939 όταν η περιοχή της Αλεξανδρέττας, μέρος της Μεγάλης Συρίας, προσαρτήθηκε στις επαρχίες της Τουρκίας.
• Το 1860 όταν ξεκίνησαν σφαγές και διώξεις χριστιανών στη Β. Αφρική.
• Το 1882 στη διάρκεια της αιγυπτιακής επανάστασης.

Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες Ελληνες πρόσφυγες βρέθηκαν στη Συρία και Ελληνες πρόσφυγες ήρθαν από την ευρύτερη περιοχή στην Ελλάδα διαφέρουν ριζικά μεταξύ τους. Κοινός, όμως, παρονομαστής ήταν ο πόλεμος και ο φόβος για τη ζωή τους. Αλλά και η ομοιότητα των προσφυγικών τραγωδιών ανεξαρτήτως εποχών, προέλευσης και προορισμού των θυμάτων.

Από το 1922

Η πιο μαζική περίπτωση Ελλήνων προσφύγων, που αναζητούν άσυλο στη Συρία, καταγράφεται αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Μερικές χιλιάδες, από τις εκατοντάδες χιλιάδες Ελληνες που ξεριζώνονται από τη Μικρασία το δεύτερο εξάμηνο του 1922 και τις αρχές του 1923 και ενώ συνεχίζονται στη Λοζάνη οι διαπραγματεύσεις για την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών, καταφεύγουν στη Συρία.

Η οθωμανοκρατούμενη περιοχή της φυσικής Συρίας (περιλάμβανε, εκτός από τη σημερινή, δηλ. τη γεωγραφική Συρία, τον Λίβανο, την Παλαιστίνη και την Υπεριορδονία) είχε καταληφθεί ως εχθρικό έδαφος, ενώ διαρκούσε ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος από αγγλογαλλικά στρατεύματα (ο σουλτάνος της Κωνσταντινούπολης είχε ταχθεί με την πλευρά των Κεντρικών Δυνάμεων).

Ξεριζωμένοι από την Αλεξανδρέττα καταφεύγουν στην -υπό γαλλική κατοχή- Συρία, διωγμένοι από τους Τούρκους.

Μετά τη λήξη του πολέμου οι Γάλλοι, προλαβαίνοντας και καταστέλλοντας με στρατιωτικά μέσα την «αραβική αφύπνιση», έγιναν κύριοι της Δαμασκού, αντικαθιστώντας τους Αγγλους (είχαν αποχωρήσει λίγο νωρίτερα ύστερα από γαλλοαγγλική διανομή εδαφών περιοριζόμενοι σε Παλαιστίνη και Υπεριορδανία).

Με τη συμφωνία του Σαν Ρέμο (1920) νομιμοποιείται η γαλλική στρατιωτική παρουσία σε Συρία - Λίβανο στο όνομα της Κοινωνίας των Εθνών. Τυπικά, για την προστασία των μειονοτήτων και μέχρι να ανεξαρτητοποιηθεί η περιοχή. Ουσιαστικά η «εντολή» σήμανε μετατροπή σε γαλλική αποικία. Εκεί καταφεύγουν για προστασία χιλιάδες Ελληνες. Είναι ένας ενδιάμεσος σταθμός για μετάβαση σε ελληνικά εδάφη ή αλλού.

Μια περιγραφή της κατάστασης παραθέτει ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Χάρολντ Σπένσερ, ο οποίος αυτή την περίοδο βρίσκεται στην Ελλάδα και αρθρογραφεί για την προσφυγική τραγωδία. Γράφει αρχές Μαρτίου του 1923: «Η κατάστασις εχειροτέρευσεν, ιδίως λόγω της πολιτικής της Γαλλικής Κυβερνήσεως... Μέγας αριθμός προσφύγων της Μικράς Ασίας επί των πλοίων εις τους Γαλλικούς λιμένας της Συρίας, οι δε Γάλλοι ουχί μόνον αρνούνται να επιτρέψουν εις αυτούς να παραμείνουν τουλάχιστον εις Συρίαν, αλλά αρνούνται και να τους δώσουν τροφήν...

Ο εκεί Ελλην πρόξενος ζητεί εσπευσμένως χρήματα διά να σώση τους πληθυσμούς αυτούς εκ πείνης θανάτου, παρίσταται δε ανάγκη να μεταφερθούν και οι πρόσφυγες ούτοι της Συρίας εις την Ελλάδα εφ' όσον οι Γάλλοι τους εκδιώκουν...» (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ 3/3/1923).

Για τους Γάλλους αυτή την περίοδο το τελευταίο που ενδιαφέρει είναι η ανθρώπινη ζωή και η προστασία των μειονοτήτων. Δεν θα διστάσουν, άλλωστε, δύο χρόνια αργότερα να βομβαρδίσουν την ίδια τη Δαμασκό, όταν ξέσπασε αραβική επανάσταση (Μεγάλη Επανάσταση του 1925 στη συριακή ιστορία).

Η στάση της Γαλλίας στιγματίζεται ως «απάνθρωπος», ενώ γίνονται εκκλήσεις προς Αμερικανούς και Βρετανούς για βοήθεια. Οι πρώτοι ανταποκρίνονται στο πλαίσιο της ευρύτερης βοήθειας προς τους Ελληνες πρόσφυγες. Αμερικανικές πηγές (Ερυθρός Σταυρός) κάνουν λόγο για διάθεση ενός συνολικού ποσού 30 εκ. δολαρίων, από τα οποία τα 2-3 διατίθενται για τους πρόσφυγες στη Συρία μέχρι τον Αύγουστο του 1923.

Είναι δυσδιάκριτο ποια ακριβώς είναι η συνέχεια του δράματος των 15.000 -ίσως και παραπάνω- προσφύγων στη Συρία. Ελάχιστες πληροφορίες είναι διαθέσιμες. Πολλοί απ' αυτούς μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα και άλλοι κατέφυγαν αλλού. Πάντως, προς το τέλος Ιουνίου του 1923 μερικές χιλιάδες βρίσκονταν ακόμη στην περιοχή, προσμένοντας τη μεταφορά τους (πηγές της ελληνικής κυβέρνησης εκείνη τη χρονική περίοδο κάνουν λόγο για 2.000-3.000 μόνο στη Βηρυτό). Αυτοί είχαν μεταφερθεί εκεί από τις συριακές ακτές με ελληνικά μέσα, ύστερα από απαίτηση των Γάλλων της Συρίας.

Αρκετοί απ' αυτούς, πάντως, παρέμειναν στη Συρία, όπου προφανώς το κλίμα δεν ήταν εχθρικό τότε. Ούτε λίγο αργότερα με την έκρηξη της επανάστασης, όταν οι συνθήκες έγιναν πολεμικές και οι συγκρούσεις πήραν επιπλέον και θρησκευτικό χαρακτήρα.

Για την ιστορία ας σημειωθεί ότι στη Δαμασκό προϋπήρχε από το 1917 σύλλογος Ελλήνων, αλλά τότε δημιουργείται ο πρώτος πυρήνας της κατοπινής ελληνικής χριστιανικής κοινότητας. Επειτα την πρωτεύουσα θα ακολουθήσει αμέσως μετά δημιουργία κοινότητας στο Χαλέπι. Αυτή θα εξελιχθεί στη μεγαλύτερη της Συρίας , ενώ θα «τροφοδοτεί» με μέλη και την ελληνική κοινότητα της Βηρυτού.

ΣΤΟ ΧΑΛΕΠΙ

Πείνα και εξαθλίωση για 12.000 Μικρασιάτες

Με αφορμή την πρόσφατη απεργία πείνας Σύρων προσφύγων στην πλατεία Συντάγματος, ο δημοσιογράφος Νταμιάν Μακόν Ουλάντ (ανταποκριτής της εφημερίδας «Irish Times» στην Αθήνα) δημοσιοποίησε από την ιστοσελίδα του (https://damomac.wordpress.com ) ένα φωτογραφικό ντοκουμέντο που δείχνει Ελληνες «Πρόσφυγες στο Χαλέπι», όπως αναγράφεται στην κορυφή της εικόνας. Οπως γράφει ο Ουλάντ ένας Σύρος πρόσφυγας- απεργός πείνας του υπέδειξε ότι στην ίδια θέση που βρίσκεται αυτός σήμερα, βρέθηκαν άλλοτε Ελληνες στη Συρία.

Ο δημοσιογράφος ερεύνησε το θέμα, εντόπισε σχετική φωτογραφία στο αρχείο της αμερικανικής Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου και τη δημοσίευσε με το ακόλουθο κείμενο: «Η φωτογραφία δεν έχει ημερομηνία, έχει τίτλο ''Ελληνες πρόσφυγες στο Χαλέπι'', και δείχνει μια ομάδα ανθρώπων με κουρελιασμένα ρούχα, ανάμεσά τους μικρά αγόρια, που περιμένουν να φάνε. Σε πρώτο πλάνο, μια γυναίκα, με ένα τενεκεδάκι στα πόδια της, στέκεται δίπλα σε ένα πρότυπο ''μαγειρείο''. Κάτω από τη φωτογραφία ως λεζάντα γράφει: ''Δόθηκε φαγητό σε 12.000 Ελληνες από τους Αμερικανούς''.

«Τραγική και αβέβαιη κατάσταση»

Σύμφωνα με τα στοιχεία για την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, όπως συμφωνήθηκε με τη συνθήκη της Λοζάνης το 1923, περίπου 17.000 Ελληνες από τη Μικρά Ασία βρέθηκαν πρόσφυγες σε διάφορες πόλεις της Συρίας. Τόσο σοβαρή ήταν η κατάσταση που τον Αύγουστο του 1923 ο υπεύθυνος των Ελλήνων προσφύγων στο Χαλέπι έστειλε τηλεγράφημα στο υπουργείο Εξωτερικών της Αθήνας ζητώντας να αποτρέψει άλλους Ελληνες να φτάσουν στην πόλη, γιατί ''ήταν αδύνατο να δεχτούν άλλους πρόσφυγες''.

Η γενικότερη κατάσταση για τους Ελληνες πρόσφυγες το καλοκαίρι του 1923 περιγράφεται ως ''τραγική και αβέβαιη'', όπως σήμερα των Σύρων προσφύγων...». Ας προστεθεί ότι η φωτογραφία χρονικά ανήκει, κατά πάσα πιθανότητα, στις μέρες του Μαΐου-Ιουνίου 1923.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΤΟ 1939

Ελληνοαρμενικά καραβάνια από την Αλεξανδρέττα

Ενα δεύτερο κύμα Ελλήνων προσφύγων στη Συρία σημειώνεται με την προσάρτηση της Αλεξανδρέττας στην Τουρκία.

Η επαρχία (σαντζάκι) της Αλεξανδρέττας (κοντά στην αρχαία Αλεξάνδρεια, που ιδρύθηκε μετά τη μάχη στην Ισσό το 333 π.Χ.) από τον 16ο αιώνα μέχρι το τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αποτελούσε μέρος της επαρχίας Χαλεπίου της Μεγάλης Συρίας, αλλά το 1918 ανεξαρτητοποιήθηκε και τέθηκε, όπως η υπόλοιπη Συρία και ο Λίβανος, υπό γαλλική κατοχή.

Το στρατηγικό λιμάνι ήταν ένας από τους πρώτους επεκτατικούς στόχους του νέου τουρκικού κράτους. Οπως και έγινε με την ανοχή και υποστήριξη της Γαλλίας, ενώ ξεσπούσε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Το 1938 τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν εκεί, ενώ το επόμενη χρονιά προκηρύχθηκε ένα νόθο δημοψήφισμα (για την ένωση ή όχι με την Τουρκία).

Από τότε η επαρχία Χατάι προστέθηκε στην τουρκική επικράτεια. Ιστορικά η περιοχή κατοικούνταν από Αραβες, αλλά και άλλες μειονότητες. Οι Τούρκοι ακολουθώντας τακτική εθνοκάθαρσης άλλαξαν την πληθυσμιακή σύνθεση. Το 1939-1940 υπολογίζεται ότι ένας πληθυσμός περίπου 50.000 ανθρώπων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την περιοχή. Απ' αυτούς 11.000-12.000 ήταν Ελληνες και 26.000-27.000 Αρμένιοι.

Οι περισσότεροι Ελληνες κατέφυγαν τότε στη Δαμασκό και στο Χαλέπι, ενισχύοντας τις υπάρχουσες ελληνικές κοινότητες.

Από τα δύο βασικά ελληνικά προσφυγικά ρεύματα (1923 και 1939) προέρχονταν και οι 1.200 περίπου κάτοικοι της Συρίας, που είχαν ελληνικά διαβατήρια κατά την έναρξη του σημερινού.

ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΟΘΩΝΑ ΚΑΙ ΤΟΥ ΤΡΙΚΟΥΠΗ

Χριστιανοί πρόσφυγες από την περιοχή του Λιβάνου διασκορπίζονται στη Συρία, την Ελλάδα και αλλού κατά τις συγκρούσεις του 1860.

Οι επεμβάσεις στη Β. Αφρική έδιωξαν τους χριστιανούς

Ελληνες πρόσφυγες θα καταφύγουν κυρίως στη Δαμασκό και στο Χαλέπι δύο φορές κατά τον 19ο αιώνα. Μάλιστα, θα προκύψει ταυτοχρόνως και στη χώρα μας ζήτημα με Ελληνες πρόσφυγες από την ευρύτερη περιοχή. Η πρώτη διαδραματίζεται στην οθωνική Ελλάδα το 1860.

Η τότε βασιλική κυβέρνηση Μιαούλη μετέχει με ναυτική δύναμη σε γαλλικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην οθωμανοκρατούμενη περιοχή, σε μία από τις πρώτες διεθνείς «ανθρωπιστικές επεμβάσεις» για την προστασία χριστιανών από «ιθαγενείς». Προσχηματικοί, βεβαίως, ήταν οι λόγοι και πραγματική αιτία ο έλεγχος της περιοχής και ο καθορισμός γαλλοβρετανικών ζωνών.

Πολλοί χριστιανικοί πληθυσμοί, απειλούμενοι πραγματικά ή όχι, εγκαταλείπουν τις ακτές της Β. Αφρικής και καταφεύγουν σε άλλα μέρη. Ανάμεσά στους πρόσφυγες και Ελληνες που κατευθύνονται προς τη Δαμασκό και το Χαλέπι. Αρκετοί απ' αυτούς θα μεταφερθούν και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τις σύγχρονες πηγές μετά το τέλος της επιχείρησης (Οκτώβριος 1860) τα ελληνικά πλοία μετέφεραν στη χώρα «τους εις αυτά προσφεύγοντες...

Ουκ ολίγοι τότε ήλθον εις Αθήνας και άλλας Ελληνικάς πόλεις... Πλήθος προσφύγων μετήγαγον εις την Ελλάδα και τα Ρωσικά πλοία, τους ενταύθα γενικώς κληθέντες Βερουτιανούς (κατοίκους της Βηρυτού), όπερ όνομα απέκτησε έκτοτε εν Ελλάδι την σημασίαν του πρόσφυξ...».

Στην επαναστατημένη Αλεξάνδρεια

Η δεύτερη περίπτωση εξελίσσεται το 1882 (κυβέρνηση Τρικούπη). Οταν πάλι η Ελλάδα παίρνει μέρος με στρατιωτικές δυνάμεις στη γαλλοβρετανική επέμβαση, με επίκεντρο την επαναστατημένη Αλεξάνδρεια (επανάσταση του Ουράμπι στην Αίγυπτο).

Αρκετοί από τους δεκάδες χιλιάδες Ελληνες (υπολογίζονται σε 40.000-50.000), οι οποίοι εγκαταλείπουν την Αλεξάνδρεια και γενικότερα την Αίγυπτο, όπου υπάρχει έντονη ελληνική παρουσία, καταφεύγουν σε άλλες περιοχές (Κωνσταντινούπολη, Δαμασκό, Χαλέπι κ.α.). Κατά τη διάρκεια της κρίσης (Μάιος - Ιούλιος 1882) και μέχρι το βομβαρδισμό της Αλεξάνδρειας από τα αγγλικά πολεμικά (11 Ιουλίου) τα ελληνικά πλοία συμμετέχουν στην εκκένωση.

Οι περισσότεροι Ελληνες μεταφέρονται σε διάφορες πόλεις ελληνικές πόλεις με εμπορικά πλοία που πηγαινοέρχονται. Η κατάσταση περιγράφεται ως εξής σε ένα χρονικό της εποχής: «Απειράριθμοι οι συσσωρευθέντες εκ των προσφύγων εν Αθήναις και εις διαφόρους πόλεις της Ελλάδος Ελληνες (της Αιγύπτου)... Η Κυβέρνησις και αυτός ο Ελληνικός λαός διά συνεισφορών τους συντηρούσι? Καίτοι εγείρονται υπόνοιαι και φόβοι περί επιδηματικών ασθενειών και υπό των επιτροπών υγείας γνωματεύεται η αραίωσις, η συμπάθεια του κοινού άκαμπτος...».

Οι Ελληνες της Αιγύπτου θα επιστρέψουν αργότερα από τα σημεία όπου έχουν διασκορπιστεί στην ισοπεδωμένη σχεδόν Αλεξάνδρεια και στην αγγλοκρατούμενη, πλέον, Αίγυπτο. Θα ξεκινήσει τότε η λεγόμενη δεύτερη άνθηση της «Αλεξάνδρειας των Ελλήνων» και γενικότερα των ελληνικών κοινοτήτων στην Αίγυπτο.

Είχαν σκούρα μάτια, ανοιχτόχρωμο δέρμα, δυσανεξία στη λακτόζη, χαμηλό ποσοστό θνησιμότητας γύρω στα 35-45 χρόνια -οι γυναίκες μάλιστα ακόμη χαμηλότερο, καθώς αρκετές πέθαιναν στη γέννα- και το DNΑ του ήταν πιο κοντά με εκείνο του κατοίκου της Σαρδηνίας σήμερα.

Ο νεολιθικός αγρότης του ελλαδικού χώρου είχε τα ίδια χαρακτηριστικά με αυτόν του Αιγαίου και της Δυτικής Τουρκίας, ενώ οι πρώτοι αγρότες της Κεντρικής Ευρώπης κατάγονται από αυτούς του Αιγαίου.

Για τα συμπεράσματα αυτά χρειάστηκε έρευνα 5 χρόνων στο εργαστήριο Παλαιογενετικής του Πανεπιστημίου του Μάιντς στη Γερμανία, από την επίκουρη καθηγήτρια Φυσικής Ανθρωπολογίας στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Χριστίνα Παπαγεωργοπούλου, η οποία μελέτησε τρία γονιδιώματα (ολόκληρο DNA) τριών προϊστορικών σκελετών.

Πρόκειται για σκελετούς προϊστορικών αγροτών, από τους νεολιθικούς οικισμούς στα Παλιάμπελα Κολινδρού στην Πιερία και στο Κλείτος Κοζάνης, που έζησαν στη Βόρεια Ελλάδα 7.500-5.500 χρόνια πριν.

Ομοια γενετική δομή

Τα αποτελέσματα των αναλύσεων αυτών που δίνουν στοιχεία για την πληθυσμιακή γενετική της νεολιθικής περιόδου στη Νοτιοανατολική Ευρώπη θα παρουσιάσει σήμερα η κ. Παπαγεωργοπούλου, κατά τη διάρκεια των εργασιών της 29ης Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Εργο στη Μακεδονία και στη Θράκη, που γίνεται στη Θεσσαλονίκη.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση της κ. Παπαγεωργοπούλου, η μελέτη του σκελετικού υλικού κατέληξε σε μια όμοια γενετική δομή ανάμεσα στους νεολιθικούς πληθυσμούς στις δύο πλευρές του Αιγαίου και μια άμεση γενετική σχέση με τους πρώτους αγρότες που έφτασαν στη Βόρεια Βαλκανική και την Κεντρική Ευρώπη υποστηρίζοντας μετανάστευση και δημογραφική μετάβαση των πληθυσμών της Νοτιανατολικής Ευρώπης προς την Κεντρική Ευρώπη τουλάχιστον σε αυτή την πρώιμη φάση της νεολιθικής εποχής.

Επίσης η διαφοροποίηση των νεολιθικών αγροτών από το Αιγαίο, καθώς και των μεσολιθικών πληθυσμών συγκριτικά με τους μεσολιθικούς πληθυσμούς της Κεντρικής και της Βόρειας Ευρώπης και του Καυκάσου υποδηλώνει μια πιο πολύπλοκη δομή των μεσολιθικών πληθυσμών στη Νοτιοδυτική Ασία πριν από τη νεολιθική μετάβαση.

Τα τρία συγκεκριμένα γονιδιώματα από τη Βόρεια Ελλάδα βρέθηκαν να είναι πανομοιότυπα με άλλα της Κεντρικής Ευρώπης, καθώς επίσης και με δύο που προέρχονται από περιοχές της Τουρκίας.

Οι κυνηγοί τροφοσυλλέκτες της παλαιολιθικής περιόδου έδωσαν τη θέση τους στους γεωργούς της νεολιθικής εποχής, που είχαν πλέον μόνιμη εγκατάσταση, ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης, την εξημέρωση των ζώων και είχαν περισσότερο σύνθετη κοινωνική οργάνωση. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ η αρχή της γεωργίας και της εξημέρωσης των ζώων ξεκίνησε στην Εγγύς Ανατολή πριν από 11.000 χρόνια, στην Κεντρική Ευρώπη η μετάβαση αυτή εμφανίστηκε αρκετά αργότερα, 7.500 χρόνια από σήμερα.

Μέχρι τις 31 Μαΐου συνεχίζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης η έκθεση «Αρχαίο DNA: Παράθυρο στο παρελθόν και το μέλλον», σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, η οποία παρουσιάζει μέσα από φωτογραφίες και εποπτικό υλικό τη σύγχρονη έρευνα για το παλαιογενετικό υλικό - το αρχαίο DNA.

Το "νερό του Καματερού" πέρασε ως έκφραση στην καθημερινότητα των ελλήνων και σημάδεψε την ιστορία του ελληνικού Τύπου.

Κανένα άλλο δήθεν φάρμακο δεν πέρασε στο καθημερινό λεξιλόγιο του Έλληνα, δεν κέρδισε τόση δημοσιότητα και δεν προκάλεσε τόση υστερία όση το περίφημο νερό του Καματερού.

Ίσως γιατί στο πλευρό του ανθρώπου που ξεκίνησε αυτή την ιστορία, του Γιώργου Καματερού, βρέθηκε μεγάλο συγκρότημα Τύπου, εφημερίδα του οποίου υποστήριξε τις φαντασιοκοπίες του και καλλιέργησε τις ελπίδες του κοινού.

Το 1976, ο δικηγόρος Γιώργος Καματερός, υποστηρίζει ότι βρήκε το φάρμακο για όλες τις νόσους και κυρίως για τη θεραπεία του καρκίνου.

Υποστηρίζει ότι πρόκειται για ιαματικό νερό το οποίο και αναβλύζει στην Κω και το οποίο ο ίδιος εμπλουτίζει με μείγμα μετάλλων. Η Κως ετύγχανε πατρίδα όχι μόνον του Ιπποκράτη, αλλά και του δικηγόρου που θέλησε να γίνει και γιατρός.

Το νερό, που γρήγορα βαφτίζεται "νερό του Καματερού" από το λαό και τον Τύπο, φτάνει πρώτα στην Αθήνα κι ύστερα σε ολόκληρη την Ελλάδα με βυτιοφόρα και μοιράζεται δωρεάν στον κόσμο.

Πολύ γρήγορα, η φήμη του ξεπερνά τα σύνορα της Ελλάδας κι είναι πολλοί εκείνοι που, ενημερωμένοι από ξένες εφημερίδες, φτάνουν στην Αθήνα αναζητώντας θεραπεία.

Σύμφωνα με όσα κυκλοφορούν τότε - κι αντίστοιχά τους θα κυκλοφορήσουν για όλα τα αντίστοιχα "φάρμακα" που εμφανίζονται κατά καιρούς- "θεράπευσε" κάποιους, αλλά μάλλον σκότωσε πολύ περισσότερους: δεκάδες άνθρωποι, ασθενείς, εγκατέλειπαν τα νοσοκομεία, στην Ελλάδα και το εξωτερικό, εγκατέλειπαν τις θεραπείες, την κλασική ιατρική που ως τότε βοηθούσε να αντιμετωπίσουν το πρόβλημά τους, και κατέφευγαν στο νερό, παρ' ότι ήδη οι επιστημονικές αναλύσεις έδειχναν ότι επρόκειτο για σύνηθες γλυκό νερό.

Περίπου ενάμιση μήνα από την εμφάνιση του νερού του Καματερού, η πολιτεία παρενέβη, απαγορεύοντας επισήμως την κυκλοφορία και κατανάλωσή του.

Ο Γιώργος Καματερός δικάστηκε και καταδικάστηκε. Κατόπιν, εγκατέλειψε την Ελλάδα και έμεινε στο εξωτερικό για περισσότερα από 20 χρόνια. Έφυγε από τη ζωή το 1998. Είχε επιστρέψει λίγο καιρό πριν στην Κω.