Στις 9 Ιουνίου του 1815 έληξε το περιβόητο Συνέδριο της Βιέννης, κατά το οποίο οι ευρωπαϊκές Μεγάλες Δυνάμεις ξανασχεδίασαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, καθορίζοντας τα όρια των χωρών τους και τις σφαίρες επιρροής τους μετά τους γαλλικούς επαναστατικούς πολέμους, τους ναπολεόντιους πολέμους, την οριστική διάλυση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την εν εξελίξει κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Το Συνέδριο της Βιέννης 1814-1815, του Αυγουστίνου Ζενάκου
Με τη φράση «το Συνέδριο δεν περπατάει, χορεύει» ο στρατιωτικός, διπλωμάτης και λόγιος πρίγκιψ de Ligne συνόψισε την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην αρχή τουλάχιστον του Συνεδρίου της Βιέννης. Ο ευφυολόγος πρίγκιψ πέθανε τον Δεκέμβριο του 1814 προτού το Συνέδριο εξαναγκαστεί να «περπατήσει» εξαιτίας της απόδρασης του Ναπολέοντα από τη νήσο Ελβα και να ολοκληρώσει τις εργασίες του με αποφάσεις που άλλαξαν τον χάρτη της Ευρώπης.
Το Συνέδριο της Βιέννης άρχισε την 1η Οκτωβρίου του 1814 μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Στρατιωτικές παρελάσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, δεξιώσεις και χοροί οργανώθηκαν για να διασκεδάσουν οι εστεμμένοι, οι αυλικοί τους και οι διπλωμάτες που κατέκλυσαν την αυστριακή πρωτεύουσα, ευδαίμονες για το γεγονός ότι ο φοβερός και τρομερός Κορσικανός ήταν πλέον εξόριστος. Ολα τα κράτη της Ευρώπης, εκτός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχαν προσκληθεί στο πανηγύρι αλλά οι μυστικές συμφωνίες και οι σημαντικές αποφάσεις του Συνεδρίου αφορούσαν αποκλειστικά τις τέσσερις μεγάλες νικήτριες δυνάμεις (Αγγλία, Αυστρία, Πρωσία και Ρωσία) και την ηττημένη Γαλλία, η οποία απέκτησε ηχηρή φωνή χάρη στους αριστοτεχνικούς χειρισμούς του Ταλλεϋράνδου.
Σχέδια για μια κηδεία
Πριν ακόμη από την παράδοση του Παρισιού στους Συμμάχους στις 31 Μαρτίου 1814 από τους δύο στρατάρχες του Ναπολέοντα, τον Ογκύστ Μαρμόν και τον Εντουάρ Μορτιέ, και την άνευ όρων παραίτηση του Ναπολέοντα (Συνθήκη του Φοντενεμπλό, 11 Απριλίου 1814), οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις είχαν συναντηθεί στο Σομόν της Βορειοανατολικής Γαλλίας για να συζητήσουν τις μεθόδους που θα χρησιμοποιούσαν για να κατορθώσουν επιτέλους να νικήσουν τον Βοναπάρτη και να δεσμευθούν για αμοιβαία συνεργασία στη διευθέτηση των πολιτικών πραγμάτων της Ευρώπης όταν και εφόσον ο Ναπολέων θα αποχωρούσε από τη σκηνή. H Συνθήκη του Σομόν (19 Μαρτίου 1814) έβαλε τον θεμέλιο λίθο της Τετραπλής Συμμαχίας.
Με αυτή τη συνθήκη η Αγγλία, η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία δεσμεύθηκαν να προσφέρουν για τον κοινό σκοπό στρατό και χρήματα ώστε να επιτευχθεί η τελειωτική ήττα του Ναπολέοντα.
To μοιραίο σφάλμα
Το 1810 ο Ναπολέων ήταν παντοδύναμος. Εκτός από τη διευρυμένη Γαλλική Αυτοκρατορία είχε υπό τον έλεγχό του την Ελβετική Συνομοσπονδία, τη Συνομοσπονδία του Ρήνου και το Μεγάλο Δουκάτο της Βαρσοβίας. Μεταξύ των συμμάχων του ήταν και το Βασίλειο της Ισπανίας με βασιλιά τον αδελφό του Ιωσήφ Βοναπάρτη, το Βασίλειο της Βεστφαλίας με τον άλλο αδελφό του Ιερώνυμο (Ζερόμ) Βοναπάρτη, το Βασίλειο της Ιταλίας που το είχε δώσει στον Ευγένιο ντε Μποαρνέ, γιο της πρώτης συζύγου του Ιωσηφίνας, αλλά κρατώντας τον τίτλο του βασιλιά για τον εαυτό του, καθώς και το Βασίλειο της Νεαπόλεως και το Πριγκιπάτο της Λούκας και του Πιομπίνο που τα είχε δώσει στους γαμβρούς του. Την ίδια χρονιά επίσης έκανε πεθερό του τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο A' (τέως αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκο B') νυμφευόμενος σε δεύτερο γάμο την κόρη του Μαρία-Λουίζα.
Δύο χρόνια αργότερα όμως ο Ναπολέων διέπραξε το μοιραίο σφάλμα, την εκστρατεία κατά της Ρωσίας.
Φωτιά και χιόνι
Αφορμή για την κήρυξη του πολέμου κατά της Ρωσίας υπήρξε το ότι ο Τσάρος Αλέξανδρος A' δεν είχε τηρήσει τον Ηπειρωτικό Αποκλεισμό εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας που είχε επιβάλει ο Ναπολέων στην επικράτειά του, στους συμμάχους του και στα ουδέτερα κράτη με τα Διατάγματα του Βερολίνου (1806), της Βαρσοβίας (1807), του Μιλάνου (1807) και του Φοντενεμπλό (1810). Δεδομένου ότι ο Ναπολέων δεν μπορούσε να επιτεθεί στρατιωτικά εναντίον της Βρετανίας, αποφάσισε να την πολεμήσει οικονομικά.
Απαγόρευσε λοιπόν την προσέγγιση αγγλικών πλοίων στα λιμάνια των χωρών της ηπειρωτικής Ευρώπης οι οποίες συνδέονταν με κάποιον τρόπο με την Αυτοκρατορία του. Με τη Συνθήκη του Τίλσιτ το 1807 ο Αλέξανδρος είχε αναγκαστεί να συμφωνήσει με το μέτρο, αλλά μετά άλλαξε γνώμη με αποτέλεσμα να θυμώσει ο Ναπολέων και να αποφασίσει να επιτεθεί στη Ρωσία. Με την περίφημη Μεγάλη Στρατιά του (600.000 άνδρες) ο Ναπολέων μπήκε στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1812 για να δώσει ένα μάθημα στον Τσάρο. Στην αρχή ο στρατός του προέλαυνε νικηφόρος.
Στη συνέχεια, μετά τη μάχη στο Μποροντίνο, κοντά στη Μόσχα (7 Σεπτεμβρίου 1812), όπου οι απώλειες και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα ήταν τρομακτικές και δεν ξεκαθαρίστηκε ποιος τελικά νίκησε, ο Ναπολέων μπήκε σαν νικητής στη Μόσχα. Οι Ρώσοι ωστόσο την είχαν πυρπολήσει. Μαζί με τον κλεφτοπόλεμο που άρχισαν οι Ρώσοι εναντίον των στρατιωτών του Ναπολέοντα ενέσκηψε και ο βαρύς ρωσικός χειμώνας. Πεινασμένοι, ξεπαγιασμένοι, πληγωμένοι και άρρωστοι, άθλια απομεινάρια της Μεγάλης Στρατιάς, οι 100.000 περίπου επιζήσαντες πήραν τον δρόμο του γυρισμού. Ο Τσάρος αρνήθηκε να συζητήσει για ειρήνη και ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι για να οργανώσει καινούργιο στρατό.
H αρχή του τέλους
Τους επόμενους μήνες ολόκληρη σχεδόν η Ευρώπη στράφηκε εναντίον του Ναπολέοντα. Στις 16 ως τις 19 Οκτωβρίου 1813, στη Λειψία, στη «Μάχη των Εθνών», όπως έχει μείνει στην Ιστορία, οι 170.000 άνδρες του Ναπολέοντα ηττήθηκαν από τις 320.000 άνδρες που είχαν παρατάξει η Ρωσία, η Πρωσία, η Αυστρία και από τη χρηματοδότηση που είχε συνεισφέρει η Βρετανία. Ο ηττημένος Αυτοκράτορας δεν δέχθηκε να συζητήσει μια ειρήνη που θα ξανάφερνε τη Γαλλία στα φυσικά της σύνορα, δηλαδή τις Αλπεις και τον Ρήνο. Ετσι οι Σύμμαχοι μπήκαν νικητές στο Παρίσι τον Μάρτιο του 1814 και ο Ναπολέων εξορίστηκε στη νήσο Ελβα.
Αμέσως μετά την επίτευξη του πρώτου σκέλους της συμφωνίας του Σομόν - την παράδοση δηλαδή του Ναπολέοντα και την εκτόπισή του στην Ελβα - οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις συναντήθηκαν πάλι στο Παρίσι για να υπογράψουν επίσημη συνθήκη με τον καινούργιο μονάρχη της Γαλλίας, τον αδελφό του καρατομηθέντος Λουδοβίκου ΙΣτ', τον Λουδοβίκο IH'. H συνθήκη αυτή, γνωστή ως η Πρώτη Συνθήκη του Παρισιού, υπογράφτηκε στις 30 Μαΐου του 1814 και προέβλεπε την ειρήνευση της Ευρώπης, την παλινόρθωση των Βουρβόνων στον θρόνο της Γαλλίας και την επαναφορά των συνόρων της Γαλλίας στα όρια του 1792.
Οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, όλες μοναρχίες, δεν θέλησαν να είναι πολύ αυστηρές με τον παλινορθωμένο βασιλικό οίκο της Γαλλίας. Γι' αυτό η Γαλλία δεν εκλήθη να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις στους νικητές.
H παλινόρθωση της τάξης
Ωστόσο αυτή η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε στις 30 Μαΐου από τη Γαλλία και τις τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, καθώς και από την Πορτογαλία και τη Σουηδία, και στις 20 Ιουλίου από την Ισπανία, δεν διευθετούσε την Ευρώπη στο σύνολό της ύστερα από τις ανακατατάξεις που είχαν επιφέρει οι ναπολεόντειοι πόλεμοι. Ετσι όλοι οι αντίπαλοι του Ναπολέοντα συμφώνησαν να συναντηθούν στη Βιέννη τον Σεπτέμβριο του 1814 για να ξαναβάλουν την Ευρώπη σε τάξη.
Οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις σκόπευαν να μην αφήσουν κανέναν άλλο να παρέμβει στη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων στο Συνέδριο της Βιέννης. Σύντομα όμως η Γαλλία των Βουρβόνων, με τους διπλωματικούς χειρισμούς του Ταλλεϋράνδου - ο οποίος εκμεταλλεύθηκε τους ανταγωνισμούς μεταξύ των Συμμάχων -, έγινε αποδεκτή ως μεγάλη δύναμη. Ετσι οι Μεγάλες Δυνάμεις έγιναν πέντε, και ουσιαστικά το Συνέδριο της Βιέννης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «Επιτροπή των Πέντε».
Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει το Συνέδριο ήταν πολλά και ακανθώδη. H Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων με τους πολέμους του είχαν καταλύσει τη δομή της παλαιάς Ευρώπης. H έννοια της εθνικής αυτοδιάθεσης, μολονότι αναφέρθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις στο Συνέδριο, στην πράξη δεν έπαιξε τον παραμικρό ρόλο. Τα μέλη του Συνεδρίου προσπαθούσαν να θεμελιώσουν την ειρήνη στην Ευρώπη μέσα από ίντριγκες και ανταγωνισμούς.
Ο πρώτος στόχος των Πέντε ήταν να προλάβουν τη δημιουργία αυτοκρατοριών, όπως η Ναπολεόντεια Αυτοκρατορία, και ο δεύτερος να εμποδίσουν μελλοντικές κοινωνικοπολιτικές επαναστάσεις, όπως η Γαλλική Επανάσταση.
Ισορροπίες και δολοπλοκίες
Στη Βιέννη είχε μαζευτεί η αφρόκρεμα της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας με οικοδεσπότες τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο A' - τον τέως Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκο B' ως τη στιγμή όπου ο Ναπολέων διέλυσε αυτή τη χιλιόχρονη και ιδιότυπη αυτοκρατορία - και τον υπουργό των Εξωτερικών του πρίγκιπα Κλέμενς φον Μέτερνιχ, ο οποίος και προήδρευε του Συνεδρίου. Μεταξύ των εστεμμένων ήταν ο Τσάρος Αλέξανδρος A' της Ρωσίας μαζί με τους διπλωμάτες του, τον κόμη Νεσελρόντε, τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια και τον Κάρλο Αντρέα Πότσο ντι Μπόργκο, και ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ' με τον υπουργό του πρίγκιπα Καρλ φον Χάρντενμπουργκ.
Ο παλινορθωμένος Λουδοβίκος IH' της Γαλλίας έστειλε στη Βιέννη ως εκπρόσωπό του τον πρίγκιπα Σαρλ-Μορίς ντε Ταλεϊράν, τον Ταλλεϋράνδο δηλαδή, ο οποίος, μολονότι είχε μεγαλουργήσει ως υπουργός Εξωτερικών του Ναπολέοντα, δεν δίστασε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους Βουρβόνους. Εκπρόσωπος της Μεγάλης Βρετανίας ήταν ο υπουργός Εξωτερικών υποκόμης Ρόμπερτ Στιούαρτ Κάσελρι. Ωστόσο από την αρχή φάνηκαν οι αντιζηλίες μεταξύ των συνέδρων και η εύθραυστη ισορροπία της Συμμαχίας.
H Ρωσία ήθελε δική της την Πολωνία και η Πρωσία τη Σαξονία. Ο Βασιλιάς της Πρωσίας στήριζε τον Τσάρο στις διεκδικήσεις του, με την προϋπόθεση ότι και αυτός δεν θα είχε αντίρρηση να δοθεί στην Πρωσία η Σαξονία. H Αυστρία από την άλλη δεν ήθελε η Πρωσία να πάρει τη Σαξονία καθ' ότι αυτό θα συνεπαγόταν την αυστριακή κυριαρχία στη Βόρεια Γερμανία. H Βρετανία από την πλευρά της φοβόταν την περαιτέρω εξάπλωση της Ρωσίας στην Ευρώπη.
Κάποια στιγμή μάλιστα η ασυμφωνία μεταξύ των συνέδρων έφθασε στο σημείο να απειληθεί πόλεμος. H Γαλλία ανέλαβε τότε τον ρόλο του διαιτητή και ο Ταλλεϋράνδος έγινε ο κυρίαρχος του παιχνιδιού προσπαθώντας να κατευνάσει τα πνεύματα και να κερδίσει όσα μπορούσε περισσότερα για την ηττημένη Γαλλία. Στις αρχές του 1815 μάλιστα ο Κάσελρι πρότεινε η Γαλλία, η Αυστρία και η Βρετανία να συνάψουν ξεχωριστή μυστική συνθήκη για να αντιμετωπίσουν τον συνασπισμό Ρωσίας - Πρωσίας. Ο Ταλλεϋράνδος δέχθηκε με κίνδυνο να παρασύρει τη Γαλλία σε μια πιθανή σύγκρουση χωρίς ορατά οφέλη.
Κεραυνός εν αιθρία
Και ενώ οι εκπρόσωποι των πέντε αυτών χωρών προσπαθούσαν μέσα από πολλές δολοπλοκίες και ελάχιστες ειλικρινείς συζητήσεις να επαναφέρουν την Ευρώπη στο status quo πριν από τη Γαλλική Επανάσταση και τους ναπολεόντειους πολέμους, και ενώ οι υπόλοιποι καλεσμένοι χόρευαν και διασκέδαζαν, έφθασε στη Βιέννη η είδηση (τη νύχτα της 6ης προς την 7η Μαρτίου 1815) ότι την 1η Μαρτίου ο Ναπολέων είχε αποδράσει από την Ελβα και είχε αποβιβαστεί στις Κάννες με χίλιους πιστούς του άνδρες.
Με κατεύθυνση το Παρίσι, αποφεύγοντας τη βασιλόφρονα Προβηγκία και περνώντας μέσα από τα βουνά, ο Ναπολέων έφθασε στην Γκρενόμπλ στις 7 Μαρτίου διανύοντας 324 χιλιόμετρα μέσα σε έξι ημέρες. Από όπου περνούσε ο κόσμος τον υποδεχόταν σαν ελευθερωτή και παλαιοί συμμαχητές του τον ακολουθούσαν. H ανταπόκριση που είχε το κάλεσμά του ήταν εκπληκτική: «Στρατιώτες!» τους έλεγε. «Ο στρατηγός σας, αυτός που ανέβηκε στον θρόνο με τη θέληση του λαού και που εσείς τον σηκώσατε πάνω στις ασπίδες σας, είναι και πάλι μαζί σας. Ελάτε μαζί του! Εγώ ξεπήδησα μέσα από την Επανάσταση. Ηρθα για να γλιτώσω τον λαό από τη σκλαβιά όπου θέλουν να τον ρίξουν οι ευγενείς και οι παπάδες».
Στην Γκρενόμπλ τον περίμενε ο πρώην στρατάρχης του Μισέλ Νεΐ, ο οποίος είχε υποσχεθεί στον Λουδοβίκο ότι θα του έφερνε τον Ναπολέοντα «μέσα σε σιδερένιο κλουβί». Οταν όμως ο Νεΐ έστειλε ένα απόσπασμα να συλλάβει τον Ναπολέοντα, αυτός ξεκούμπωσε τη θρυλική γκρίζα χλαίνη του και προτάσσοντας το στήθος του φώναξε: «Οποιος από εσάς θέλει να σκοτώσει τον αυτοκράτορά του ας πυροβολήσει!». Οι στρατιώτες του Νεΐ ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και ο Νεΐ έθεσε πάλι εαυτόν υπό τις διαταγές του πρώην αρχηγού του μαζί με τις 6.000 άνδρες του και έμεινε μαζί του ως τη μάχη του Βατερλό. Με τη δεύτερη παλινόρθωση του Λουδοβίκου IH', ο Νεΐ καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε.
Προσπάθειες για αλλαγή πλεύσης
Στις 20 Μαρτίου τα μεσάνυχτα ο Ναπολέων μπήκε στο Παρίσι και εγκαταστάθηκε στα Ανάκτορα του Κεραμεικού από όπου μόλις είχε φύγει ο Λουδοβίκος IH'. Οι αυλικοί και οι υπουργοί τον υποδέχθηκαν μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού. Ακόμη και μερικοί από τους αποσκιρτήσαντες στρατάρχες του ακολούθησαν το παράδειγμα του Νεΐ. Για να καθησυχάσει τους δημοκρατικούς και για να αποδείξει ότι στο εξής η διακυβέρνησή του θα ήταν πιο φιλελεύθερη, ο Ναπολέων εξέδωσε την Πρόσθετη Πράξη στο Σύνταγμα της Αυτοκρατορίας παρέχοντας περισσότερες ατομικές ελευθερίες και τονίζοντας ότι ο ίδιος θα είναι πάντα υπερασπιστής των ιδεωδών του 1789.
Προσπάθησε μάλιστα να δικαιολογήσει τις ενέργειές του κατά την περασμένη δεκαετία λέγοντας ότι εκείνο που πάντα επεδίωκε ήταν να δημιουργήσει μια φιλελεύθερη και ειρηνική Ομόσπονδη Ευρώπη αλλά οι βασιλείς και οι αριστοκράτες - κυρίως οι Βρετανοί - τον εξανάγκασαν να εμπλακεί σε πολέμους. Στους μονάρχες, οι οποίοι συνέχιζαν να προσπαθούν να μοιράσουν μεταξύ τους τα κομμάτια της Αυτοκρατορίας του στη Βιέννη, ο Ναπολέων διαμήνυσε ότι επιθυμούσε την ειρήνη και ότι, μολονότι δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει υπογράψει τη Συνθήκη του Παρισιού της 30ής Μαΐου 1814, ήταν πρόθυμος να την τηρήσει.
Ωστόσο οι Σύμμαχοι δεν εντυπωσιάστηκαν από το μήνυμα του Βοναπάρτη και οι προσπάθειες του Ταλλεϋράνδου - ο οποίος παρέμεινε ως εκπρόσωπος της Γαλλίας στη Βιέννη - να διαλύσει τη συμμαχία απέτυχαν. Ακόμη και όταν ο Ναπολέων έστειλε στον Τσάρο το έγγραφο της μυστικής συνθήκης της συμμαχίας μεταξύ Γαλλίας, Αυστρίας και Βρετανίας, το οποίο είχε βρει πάνω στο γραφείο του Λουδοβίκου IH' στα Ανάκτορα του Κεραμεικού, ο Τσάρος απλώς την έδειξε στον κατάπληκτο Μέτερνιχ λέγοντας: «Ας το ξεχάσουμε και ας δούμε πώς θα απαλλαγούμε από τον κοινό μας εχθρό». Και πέταξε το έγγραφο μέσα στις φλόγες του τζακιού.
Για Εκατό Ημέρες μόνο
Στη Βιέννη οι εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας ανανέωσαν τη Συνθήκη του Σομόν και αποφάσισαν να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα στον Ναπολέοντα. Εν τω μεταξύ ο Ναπολέων οργάνωνε τον στρατό του και αποφάσισε να συναντήσει τους εχθρούς του εκτός του γαλλικού εδάφους. Ο Δούκας του Γουέλινγκτον με τον στρατό του ήταν στις Βρυξέλλες και ο πρώσος στρατηγός Μπλύχερ με τον δικό του ήταν στη Λιέγη.
Ο Ναπολέων αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει χωριστά. Πράγματι στις 16 Ιουνίου του 1815 στη Μάχη του Λινί ο στρατός του Ναπολέοντα ανάγκασε τους Πρώσους να υποχωρήσουν αλλά οι απώλειές τους δεν ήταν μεγάλες και ανασυντάχθηκαν εύκολα. Τη ίδια ημέρα, στο Κατρ Μπρα, ο Νεΐ συγκρούστηκε με τον Γουέλινγκτον, ο οποίος και αυτός υποχώρησε προς το Βατερλό. Ο Ναπολέων και ο Νεΐ, ενώνοντας τις δυνάμεις τους, ετοιμάστηκαν να επιτεθούν στον Γουέλινγκτον. Ξημέρωνε η 18η Ιουνίου. Ηταν μια μέρα βροχερή και ο Ναπολέων αποφάσισε να καθυστερήσει την επίθεση μήπως και το λασπωμένο έδαφος στεγνώσει. H καθυστέρηση αυτή έδωσε τον χρόνο στον Μπλύχερ να ενωθεί με τον Γουέλινγκτον.
Τρεις ημέρες μετά την ήττα του στο Βατερλό ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι και την επομένη, 22 Ιουνίου 1815, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του γνωρίζοντας ότι αυτό ήταν απλό πρόσχημα, δεδομένου ότι ο γιος του βρισκόταν στη Βιέννη υπό την κηδεμονία του αυστριακού αυτοκράτορα. Στις 28 Ιουνίου 1815, κατά τη δεύτερη παλινόρθωση του Λουδοβίκου IH', ο νομάρχης το Παρισιού κόμης ντε Σαμπρόλ, προσφωνώντας τον βασιλιά, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την ιστορική έκτοτε έκφραση «Εκατό Ημέρες», εννοώντας το διάστημα από τις 20 Μαρτίου ως τις 28 Ιουνίου 1815, όταν ο Ναπολέων είχε ξαναπάρει τη διακυβέρνηση της Γαλλίας από τους Βουρβόνους.
H Ευρώπη αποκτά ισορροπία
Οι Εκατό Ημέρες επιτάχυναν τον ρυθμό του Συνεδρίου της Βιέννης. Τα πράγματα σοβάρεψαν. Οι διαφωνίες μεταξύ των Συμμάχων κατευνάστηκαν και άρχισαν να λαμβάνονται αποφάσεις. Ετσι το Συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του εννέα ημέρες πριν από τη μάχη του Βατερλό. Οι σημαντικότερες αποφάσεις που πάρθηκαν είναι οι εξής:
Κυρίαρχοι εν ονόματι του Θεού
Επειδή όμως η έννοια της αυτοδιάθεσης των λαών δεν είχε ακόμη επινοηθεί, η δημιουργία κρατών με ομοιογενή εθνικά χαρακτηριστικά ουδόλως απασχόλησε τους συνέδρους. Το μέλημά τους ήταν η ισορροπία δυνάμεων ούτως ώστε να αποφευχθούν οι πόλεμοι στο μέλλον και η κατασφάλιση της νομιμότητας των ηγεμόνων τής κάθε χώρας και των διαδόχων τους, έννοια που εισήγαγε στο Συνέδριο της Βιέννης ο Ταλλεϋράνδος και βρήκε ένθερμο υποστηρικτή τον Μέτερνιχ.
Με τον τρόπο αυτό το Συνέδριο επιθυμούσε να προλάβει φαινόμενα όπως του Ναπολέοντα. Εχοντας απαλλαγεί πλέον από τον Ναπολέοντα, ο οποίος εξορίστηκε στο νησί του Ατλαντικού Αγία Ελένη, οι Σύμμαχοι ξανασυναντήθηκαν στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1815 και υπέγραψαν δύο σημαντικές συνθήκες, τη Συνθήκη της Ιερής Συμμαχίας (26 Σεπτεμβρίου 1815) και τη Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού (20 Νοεμβρίου 1815). Εμπνευστής της Ιερής Συμμαχίας ήταν ο τσάρος Αλέξανδρος A' ο οποίος οραματίστηκε μια ευρωπαϊκή συμμαχία βασισμένη στις χριστιανικές ηθικές αξίες, δηλαδή ότι οι ηγεμόνες της Ευρώπης όφειλαν να καθορίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις σύμφωνα με τα χριστιανικά ιδεώδη.
Ουσιαστικά επρόκειτο για μια εντελώς αόριστη και χαλαρή συμφωνία την οποία ωστόσο υπέγραψαν όλοι οι ηγεμόνες της Ευρώπης εκτός από τον μετέπειτα Γεώργιο Δ' της Μεγάλης Βρετανίας, ο οποίος, ως αντιβασιλεύς τότε, επικαλέστηκε συνταγματικό κώλυμα, τον Πάπα Πίο Z', ο οποίος αρνήθηκε για θρησκευτικούς λόγους, και τον Σουλτάνο Μαχμούτ B' επειδή δεν ήταν χριστιανός. Μολονότι η Ιερή Συμμαχία δεν έπαιξε κανέναν ουσιαστικό ρόλο στην Ευρώπη, οι μετέπειτα ιστορικοί τη θεωρούν σύμβολο του συντηρητισμού και της καταπίεσης των λαών της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα.
H Γαλλία και η δημοκρατία πληρώνουν
H Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού συντάχθηκε μέσα σε εντελώς διαφορετικό πνεύμα από την Πρώτη. Τη θερμή υποδοχή που επεφύλαξαν οι Γάλλοι στον αυτοκράτορά τους έπρεπε να την πληρώσουν. Μετά τις Εκατό Ημέρες, και παρά τις προσπάθειες του Ταλλεϋράνδου, η Γαλλία, έστω και των Βουρβόνων πλέον, έπρεπε να πάρει ένα μάθημα. Με τη Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού οι νικητές του Ναπολέοντα στο Βατερλό επέβαλαν βαρείς όρους στη Γαλλία: τα σύνορά της χαράχθηκαν στα όρια του 1790, δηλαδή έχασε τις περιοχές του Σάαρ και της Σαβοΐας, και υποχρεώθηκε να πληρώσει 700 εκατομμύρια φράγκα για πολεμικές αποζημιώσεις καθώς και να πληρώνει επί μια πενταετία τα έξοδα ενός στρατού κατοχής 150.000 ανδρών.
Σε γενικές γραμμές το Συνέδριο της Βιέννης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως επιτυχές, μολονότι οι εδαφικές ρυθμίσεις του δεν διατηρήθηκε επί πολύ. Παρά τον συντηρητισμό των ηγετών που επέβαλαν τις θελήσεις τους, οι ιστορικοί θεωρούν το Συνέδριο της Βιέννης ως την πρώτη προσπάθεια της Ευρώπης να λύσει τα προβλήματά της με διάλογο και όχι με πόλεμο. Ωστόσο οι ιδέες που εξέθρεψαν τη Γαλλική Επανάσταση δεν μπορούσαν να καταπνιγούν διά παντός. Παλινορθώνοντας παλιές μοναρχίες και ξαναχαράζοντας σύνορα χωρών, το συνέδριο αγνόησε δυνάμεις όπως τον εθνικισμό, το αίτημα για δημοκρατικές ελευθερίες και τη βιομηχανική επανάσταση.
H μοναρχία και η αριστοκρατία σύντομα βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αναπτυσσόμενη αστική τάξη η οποία πλούτιζε από τη βιομηχανική έκρηξη. Παράλληλα οι λαοί διεκδικούσαν το δικαίωμα της ψήφου. Πολύ σύντομα, οι άνθρωποι του 19ου αιώνα άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι οι μάχες δίνονται για την πατρίδα και την ευημερία του λαού και όχι για τον μονάρχη. Οι κοινωνικοπολιτικές επαναστάσεις του 1848 τάραξαν όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Οι περισσότερες πνίγηκαν στο αίμα αλλά απέδειξαν τουλάχιστον ότι το πισωγύρισμα της Ευρώπης στα χρόνια πριν από το 1789, που θέλησε να επιβάλει το Συνέδριο της Βιέννης, ήταν ιστορικά καταδικασμένο.
Με τη φράση «το Συνέδριο δεν περπατάει, χορεύει» ο στρατιωτικός, διπλωμάτης και λόγιος πρίγκιψ de Ligne συνόψισε την ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην αρχή τουλάχιστον του Συνεδρίου της Βιέννης. Ο ευφυολόγος πρίγκιψ πέθανε τον Δεκέμβριο του 1814 προτού το Συνέδριο εξαναγκαστεί να «περπατήσει» εξαιτίας της απόδρασης του Ναπολέοντα από τη νήσο Ελβα και να ολοκληρώσει τις εργασίες του με αποφάσεις που άλλαξαν τον χάρτη της Ευρώπης.
Το Συνέδριο της Βιέννης άρχισε την 1η Οκτωβρίου του 1814 μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα. Στρατιωτικές παρελάσεις, συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, δεξιώσεις και χοροί οργανώθηκαν για να διασκεδάσουν οι εστεμμένοι, οι αυλικοί τους και οι διπλωμάτες που κατέκλυσαν την αυστριακή πρωτεύουσα, ευδαίμονες για το γεγονός ότι ο φοβερός και τρομερός Κορσικανός ήταν πλέον εξόριστος. Ολα τα κράτη της Ευρώπης, εκτός από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχαν προσκληθεί στο πανηγύρι αλλά οι μυστικές συμφωνίες και οι σημαντικές αποφάσεις του Συνεδρίου αφορούσαν αποκλειστικά τις τέσσερις μεγάλες νικήτριες δυνάμεις (Αγγλία, Αυστρία, Πρωσία και Ρωσία) και την ηττημένη Γαλλία, η οποία απέκτησε ηχηρή φωνή χάρη στους αριστοτεχνικούς χειρισμούς του Ταλλεϋράνδου.
Σχέδια για μια κηδεία
Πριν ακόμη από την παράδοση του Παρισιού στους Συμμάχους στις 31 Μαρτίου 1814 από τους δύο στρατάρχες του Ναπολέοντα, τον Ογκύστ Μαρμόν και τον Εντουάρ Μορτιέ, και την άνευ όρων παραίτηση του Ναπολέοντα (Συνθήκη του Φοντενεμπλό, 11 Απριλίου 1814), οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις είχαν συναντηθεί στο Σομόν της Βορειοανατολικής Γαλλίας για να συζητήσουν τις μεθόδους που θα χρησιμοποιούσαν για να κατορθώσουν επιτέλους να νικήσουν τον Βοναπάρτη και να δεσμευθούν για αμοιβαία συνεργασία στη διευθέτηση των πολιτικών πραγμάτων της Ευρώπης όταν και εφόσον ο Ναπολέων θα αποχωρούσε από τη σκηνή. H Συνθήκη του Σομόν (19 Μαρτίου 1814) έβαλε τον θεμέλιο λίθο της Τετραπλής Συμμαχίας.
Με αυτή τη συνθήκη η Αγγλία, η Αυστρία, η Πρωσία και η Ρωσία δεσμεύθηκαν να προσφέρουν για τον κοινό σκοπό στρατό και χρήματα ώστε να επιτευχθεί η τελειωτική ήττα του Ναπολέοντα.
To μοιραίο σφάλμα
Το 1810 ο Ναπολέων ήταν παντοδύναμος. Εκτός από τη διευρυμένη Γαλλική Αυτοκρατορία είχε υπό τον έλεγχό του την Ελβετική Συνομοσπονδία, τη Συνομοσπονδία του Ρήνου και το Μεγάλο Δουκάτο της Βαρσοβίας. Μεταξύ των συμμάχων του ήταν και το Βασίλειο της Ισπανίας με βασιλιά τον αδελφό του Ιωσήφ Βοναπάρτη, το Βασίλειο της Βεστφαλίας με τον άλλο αδελφό του Ιερώνυμο (Ζερόμ) Βοναπάρτη, το Βασίλειο της Ιταλίας που το είχε δώσει στον Ευγένιο ντε Μποαρνέ, γιο της πρώτης συζύγου του Ιωσηφίνας, αλλά κρατώντας τον τίτλο του βασιλιά για τον εαυτό του, καθώς και το Βασίλειο της Νεαπόλεως και το Πριγκιπάτο της Λούκας και του Πιομπίνο που τα είχε δώσει στους γαμβρούς του. Την ίδια χρονιά επίσης έκανε πεθερό του τον αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο A' (τέως αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκο B') νυμφευόμενος σε δεύτερο γάμο την κόρη του Μαρία-Λουίζα.
Δύο χρόνια αργότερα όμως ο Ναπολέων διέπραξε το μοιραίο σφάλμα, την εκστρατεία κατά της Ρωσίας.
Φωτιά και χιόνι
Αφορμή για την κήρυξη του πολέμου κατά της Ρωσίας υπήρξε το ότι ο Τσάρος Αλέξανδρος A' δεν είχε τηρήσει τον Ηπειρωτικό Αποκλεισμό εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας που είχε επιβάλει ο Ναπολέων στην επικράτειά του, στους συμμάχους του και στα ουδέτερα κράτη με τα Διατάγματα του Βερολίνου (1806), της Βαρσοβίας (1807), του Μιλάνου (1807) και του Φοντενεμπλό (1810). Δεδομένου ότι ο Ναπολέων δεν μπορούσε να επιτεθεί στρατιωτικά εναντίον της Βρετανίας, αποφάσισε να την πολεμήσει οικονομικά.
Απαγόρευσε λοιπόν την προσέγγιση αγγλικών πλοίων στα λιμάνια των χωρών της ηπειρωτικής Ευρώπης οι οποίες συνδέονταν με κάποιον τρόπο με την Αυτοκρατορία του. Με τη Συνθήκη του Τίλσιτ το 1807 ο Αλέξανδρος είχε αναγκαστεί να συμφωνήσει με το μέτρο, αλλά μετά άλλαξε γνώμη με αποτέλεσμα να θυμώσει ο Ναπολέων και να αποφασίσει να επιτεθεί στη Ρωσία. Με την περίφημη Μεγάλη Στρατιά του (600.000 άνδρες) ο Ναπολέων μπήκε στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1812 για να δώσει ένα μάθημα στον Τσάρο. Στην αρχή ο στρατός του προέλαυνε νικηφόρος.
Στη συνέχεια, μετά τη μάχη στο Μποροντίνο, κοντά στη Μόσχα (7 Σεπτεμβρίου 1812), όπου οι απώλειες και στα δύο αντίπαλα στρατόπεδα ήταν τρομακτικές και δεν ξεκαθαρίστηκε ποιος τελικά νίκησε, ο Ναπολέων μπήκε σαν νικητής στη Μόσχα. Οι Ρώσοι ωστόσο την είχαν πυρπολήσει. Μαζί με τον κλεφτοπόλεμο που άρχισαν οι Ρώσοι εναντίον των στρατιωτών του Ναπολέοντα ενέσκηψε και ο βαρύς ρωσικός χειμώνας. Πεινασμένοι, ξεπαγιασμένοι, πληγωμένοι και άρρωστοι, άθλια απομεινάρια της Μεγάλης Στρατιάς, οι 100.000 περίπου επιζήσαντες πήραν τον δρόμο του γυρισμού. Ο Τσάρος αρνήθηκε να συζητήσει για ειρήνη και ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι για να οργανώσει καινούργιο στρατό.
H αρχή του τέλους
Τους επόμενους μήνες ολόκληρη σχεδόν η Ευρώπη στράφηκε εναντίον του Ναπολέοντα. Στις 16 ως τις 19 Οκτωβρίου 1813, στη Λειψία, στη «Μάχη των Εθνών», όπως έχει μείνει στην Ιστορία, οι 170.000 άνδρες του Ναπολέοντα ηττήθηκαν από τις 320.000 άνδρες που είχαν παρατάξει η Ρωσία, η Πρωσία, η Αυστρία και από τη χρηματοδότηση που είχε συνεισφέρει η Βρετανία. Ο ηττημένος Αυτοκράτορας δεν δέχθηκε να συζητήσει μια ειρήνη που θα ξανάφερνε τη Γαλλία στα φυσικά της σύνορα, δηλαδή τις Αλπεις και τον Ρήνο. Ετσι οι Σύμμαχοι μπήκαν νικητές στο Παρίσι τον Μάρτιο του 1814 και ο Ναπολέων εξορίστηκε στη νήσο Ελβα.
Αμέσως μετά την επίτευξη του πρώτου σκέλους της συμφωνίας του Σομόν - την παράδοση δηλαδή του Ναπολέοντα και την εκτόπισή του στην Ελβα - οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις συναντήθηκαν πάλι στο Παρίσι για να υπογράψουν επίσημη συνθήκη με τον καινούργιο μονάρχη της Γαλλίας, τον αδελφό του καρατομηθέντος Λουδοβίκου ΙΣτ', τον Λουδοβίκο IH'. H συνθήκη αυτή, γνωστή ως η Πρώτη Συνθήκη του Παρισιού, υπογράφτηκε στις 30 Μαΐου του 1814 και προέβλεπε την ειρήνευση της Ευρώπης, την παλινόρθωση των Βουρβόνων στον θρόνο της Γαλλίας και την επαναφορά των συνόρων της Γαλλίας στα όρια του 1792.
Οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, όλες μοναρχίες, δεν θέλησαν να είναι πολύ αυστηρές με τον παλινορθωμένο βασιλικό οίκο της Γαλλίας. Γι' αυτό η Γαλλία δεν εκλήθη να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις στους νικητές.
H παλινόρθωση της τάξης
Ωστόσο αυτή η Συνθήκη Ειρήνης που υπογράφτηκε στις 30 Μαΐου από τη Γαλλία και τις τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις, καθώς και από την Πορτογαλία και τη Σουηδία, και στις 20 Ιουλίου από την Ισπανία, δεν διευθετούσε την Ευρώπη στο σύνολό της ύστερα από τις ανακατατάξεις που είχαν επιφέρει οι ναπολεόντειοι πόλεμοι. Ετσι όλοι οι αντίπαλοι του Ναπολέοντα συμφώνησαν να συναντηθούν στη Βιέννη τον Σεπτέμβριο του 1814 για να ξαναβάλουν την Ευρώπη σε τάξη.
Οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις σκόπευαν να μην αφήσουν κανέναν άλλο να παρέμβει στη λήψη των κρίσιμων αποφάσεων στο Συνέδριο της Βιέννης. Σύντομα όμως η Γαλλία των Βουρβόνων, με τους διπλωματικούς χειρισμούς του Ταλλεϋράνδου - ο οποίος εκμεταλλεύθηκε τους ανταγωνισμούς μεταξύ των Συμμάχων -, έγινε αποδεκτή ως μεγάλη δύναμη. Ετσι οι Μεγάλες Δυνάμεις έγιναν πέντε, και ουσιαστικά το Συνέδριο της Βιέννης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «Επιτροπή των Πέντε».
Τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει το Συνέδριο ήταν πολλά και ακανθώδη. H Γαλλική Επανάσταση και ο Ναπολέων με τους πολέμους του είχαν καταλύσει τη δομή της παλαιάς Ευρώπης. H έννοια της εθνικής αυτοδιάθεσης, μολονότι αναφέρθηκε σε ορισμένες περιπτώσεις στο Συνέδριο, στην πράξη δεν έπαιξε τον παραμικρό ρόλο. Τα μέλη του Συνεδρίου προσπαθούσαν να θεμελιώσουν την ειρήνη στην Ευρώπη μέσα από ίντριγκες και ανταγωνισμούς.
Ο πρώτος στόχος των Πέντε ήταν να προλάβουν τη δημιουργία αυτοκρατοριών, όπως η Ναπολεόντεια Αυτοκρατορία, και ο δεύτερος να εμποδίσουν μελλοντικές κοινωνικοπολιτικές επαναστάσεις, όπως η Γαλλική Επανάσταση.
Ισορροπίες και δολοπλοκίες
Στη Βιέννη είχε μαζευτεί η αφρόκρεμα της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας με οικοδεσπότες τον Αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκο A' - τον τέως Αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Φραγκίσκο B' ως τη στιγμή όπου ο Ναπολέων διέλυσε αυτή τη χιλιόχρονη και ιδιότυπη αυτοκρατορία - και τον υπουργό των Εξωτερικών του πρίγκιπα Κλέμενς φον Μέτερνιχ, ο οποίος και προήδρευε του Συνεδρίου. Μεταξύ των εστεμμένων ήταν ο Τσάρος Αλέξανδρος A' της Ρωσίας μαζί με τους διπλωμάτες του, τον κόμη Νεσελρόντε, τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια και τον Κάρλο Αντρέα Πότσο ντι Μπόργκο, και ο βασιλιάς της Πρωσίας Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ' με τον υπουργό του πρίγκιπα Καρλ φον Χάρντενμπουργκ.
Ο παλινορθωμένος Λουδοβίκος IH' της Γαλλίας έστειλε στη Βιέννη ως εκπρόσωπό του τον πρίγκιπα Σαρλ-Μορίς ντε Ταλεϊράν, τον Ταλλεϋράνδο δηλαδή, ο οποίος, μολονότι είχε μεγαλουργήσει ως υπουργός Εξωτερικών του Ναπολέοντα, δεν δίστασε να προσφέρει τις υπηρεσίες του στους Βουρβόνους. Εκπρόσωπος της Μεγάλης Βρετανίας ήταν ο υπουργός Εξωτερικών υποκόμης Ρόμπερτ Στιούαρτ Κάσελρι. Ωστόσο από την αρχή φάνηκαν οι αντιζηλίες μεταξύ των συνέδρων και η εύθραυστη ισορροπία της Συμμαχίας.
H Ρωσία ήθελε δική της την Πολωνία και η Πρωσία τη Σαξονία. Ο Βασιλιάς της Πρωσίας στήριζε τον Τσάρο στις διεκδικήσεις του, με την προϋπόθεση ότι και αυτός δεν θα είχε αντίρρηση να δοθεί στην Πρωσία η Σαξονία. H Αυστρία από την άλλη δεν ήθελε η Πρωσία να πάρει τη Σαξονία καθ' ότι αυτό θα συνεπαγόταν την αυστριακή κυριαρχία στη Βόρεια Γερμανία. H Βρετανία από την πλευρά της φοβόταν την περαιτέρω εξάπλωση της Ρωσίας στην Ευρώπη.
Κάποια στιγμή μάλιστα η ασυμφωνία μεταξύ των συνέδρων έφθασε στο σημείο να απειληθεί πόλεμος. H Γαλλία ανέλαβε τότε τον ρόλο του διαιτητή και ο Ταλλεϋράνδος έγινε ο κυρίαρχος του παιχνιδιού προσπαθώντας να κατευνάσει τα πνεύματα και να κερδίσει όσα μπορούσε περισσότερα για την ηττημένη Γαλλία. Στις αρχές του 1815 μάλιστα ο Κάσελρι πρότεινε η Γαλλία, η Αυστρία και η Βρετανία να συνάψουν ξεχωριστή μυστική συνθήκη για να αντιμετωπίσουν τον συνασπισμό Ρωσίας - Πρωσίας. Ο Ταλλεϋράνδος δέχθηκε με κίνδυνο να παρασύρει τη Γαλλία σε μια πιθανή σύγκρουση χωρίς ορατά οφέλη.
Κεραυνός εν αιθρία
Και ενώ οι εκπρόσωποι των πέντε αυτών χωρών προσπαθούσαν μέσα από πολλές δολοπλοκίες και ελάχιστες ειλικρινείς συζητήσεις να επαναφέρουν την Ευρώπη στο status quo πριν από τη Γαλλική Επανάσταση και τους ναπολεόντειους πολέμους, και ενώ οι υπόλοιποι καλεσμένοι χόρευαν και διασκέδαζαν, έφθασε στη Βιέννη η είδηση (τη νύχτα της 6ης προς την 7η Μαρτίου 1815) ότι την 1η Μαρτίου ο Ναπολέων είχε αποδράσει από την Ελβα και είχε αποβιβαστεί στις Κάννες με χίλιους πιστούς του άνδρες.
Με κατεύθυνση το Παρίσι, αποφεύγοντας τη βασιλόφρονα Προβηγκία και περνώντας μέσα από τα βουνά, ο Ναπολέων έφθασε στην Γκρενόμπλ στις 7 Μαρτίου διανύοντας 324 χιλιόμετρα μέσα σε έξι ημέρες. Από όπου περνούσε ο κόσμος τον υποδεχόταν σαν ελευθερωτή και παλαιοί συμμαχητές του τον ακολουθούσαν. H ανταπόκριση που είχε το κάλεσμά του ήταν εκπληκτική: «Στρατιώτες!» τους έλεγε. «Ο στρατηγός σας, αυτός που ανέβηκε στον θρόνο με τη θέληση του λαού και που εσείς τον σηκώσατε πάνω στις ασπίδες σας, είναι και πάλι μαζί σας. Ελάτε μαζί του! Εγώ ξεπήδησα μέσα από την Επανάσταση. Ηρθα για να γλιτώσω τον λαό από τη σκλαβιά όπου θέλουν να τον ρίξουν οι ευγενείς και οι παπάδες».
Στην Γκρενόμπλ τον περίμενε ο πρώην στρατάρχης του Μισέλ Νεΐ, ο οποίος είχε υποσχεθεί στον Λουδοβίκο ότι θα του έφερνε τον Ναπολέοντα «μέσα σε σιδερένιο κλουβί». Οταν όμως ο Νεΐ έστειλε ένα απόσπασμα να συλλάβει τον Ναπολέοντα, αυτός ξεκούμπωσε τη θρυλική γκρίζα χλαίνη του και προτάσσοντας το στήθος του φώναξε: «Οποιος από εσάς θέλει να σκοτώσει τον αυτοκράτορά του ας πυροβολήσει!». Οι στρατιώτες του Νεΐ ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και ο Νεΐ έθεσε πάλι εαυτόν υπό τις διαταγές του πρώην αρχηγού του μαζί με τις 6.000 άνδρες του και έμεινε μαζί του ως τη μάχη του Βατερλό. Με τη δεύτερη παλινόρθωση του Λουδοβίκου IH', ο Νεΐ καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε.
Προσπάθειες για αλλαγή πλεύσης
Στις 20 Μαρτίου τα μεσάνυχτα ο Ναπολέων μπήκε στο Παρίσι και εγκαταστάθηκε στα Ανάκτορα του Κεραμεικού από όπου μόλις είχε φύγει ο Λουδοβίκος IH'. Οι αυλικοί και οι υπουργοί τον υποδέχθηκαν μέσα σε παραλήρημα ενθουσιασμού. Ακόμη και μερικοί από τους αποσκιρτήσαντες στρατάρχες του ακολούθησαν το παράδειγμα του Νεΐ. Για να καθησυχάσει τους δημοκρατικούς και για να αποδείξει ότι στο εξής η διακυβέρνησή του θα ήταν πιο φιλελεύθερη, ο Ναπολέων εξέδωσε την Πρόσθετη Πράξη στο Σύνταγμα της Αυτοκρατορίας παρέχοντας περισσότερες ατομικές ελευθερίες και τονίζοντας ότι ο ίδιος θα είναι πάντα υπερασπιστής των ιδεωδών του 1789.
Προσπάθησε μάλιστα να δικαιολογήσει τις ενέργειές του κατά την περασμένη δεκαετία λέγοντας ότι εκείνο που πάντα επεδίωκε ήταν να δημιουργήσει μια φιλελεύθερη και ειρηνική Ομόσπονδη Ευρώπη αλλά οι βασιλείς και οι αριστοκράτες - κυρίως οι Βρετανοί - τον εξανάγκασαν να εμπλακεί σε πολέμους. Στους μονάρχες, οι οποίοι συνέχιζαν να προσπαθούν να μοιράσουν μεταξύ τους τα κομμάτια της Αυτοκρατορίας του στη Βιέννη, ο Ναπολέων διαμήνυσε ότι επιθυμούσε την ειρήνη και ότι, μολονότι δεν θα μπορούσε ποτέ να έχει υπογράψει τη Συνθήκη του Παρισιού της 30ής Μαΐου 1814, ήταν πρόθυμος να την τηρήσει.
Ωστόσο οι Σύμμαχοι δεν εντυπωσιάστηκαν από το μήνυμα του Βοναπάρτη και οι προσπάθειες του Ταλλεϋράνδου - ο οποίος παρέμεινε ως εκπρόσωπος της Γαλλίας στη Βιέννη - να διαλύσει τη συμμαχία απέτυχαν. Ακόμη και όταν ο Ναπολέων έστειλε στον Τσάρο το έγγραφο της μυστικής συνθήκης της συμμαχίας μεταξύ Γαλλίας, Αυστρίας και Βρετανίας, το οποίο είχε βρει πάνω στο γραφείο του Λουδοβίκου IH' στα Ανάκτορα του Κεραμεικού, ο Τσάρος απλώς την έδειξε στον κατάπληκτο Μέτερνιχ λέγοντας: «Ας το ξεχάσουμε και ας δούμε πώς θα απαλλαγούμε από τον κοινό μας εχθρό». Και πέταξε το έγγραφο μέσα στις φλόγες του τζακιού.
Για Εκατό Ημέρες μόνο
Στη Βιέννη οι εκπρόσωποι της Αγγλίας, της Πρωσίας, της Αυστρίας και της Ρωσίας ανανέωσαν τη Συνθήκη του Σομόν και αποφάσισαν να δώσουν το τελειωτικό χτύπημα στον Ναπολέοντα. Εν τω μεταξύ ο Ναπολέων οργάνωνε τον στρατό του και αποφάσισε να συναντήσει τους εχθρούς του εκτός του γαλλικού εδάφους. Ο Δούκας του Γουέλινγκτον με τον στρατό του ήταν στις Βρυξέλλες και ο πρώσος στρατηγός Μπλύχερ με τον δικό του ήταν στη Λιέγη.
Ο Ναπολέων αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει χωριστά. Πράγματι στις 16 Ιουνίου του 1815 στη Μάχη του Λινί ο στρατός του Ναπολέοντα ανάγκασε τους Πρώσους να υποχωρήσουν αλλά οι απώλειές τους δεν ήταν μεγάλες και ανασυντάχθηκαν εύκολα. Τη ίδια ημέρα, στο Κατρ Μπρα, ο Νεΐ συγκρούστηκε με τον Γουέλινγκτον, ο οποίος και αυτός υποχώρησε προς το Βατερλό. Ο Ναπολέων και ο Νεΐ, ενώνοντας τις δυνάμεις τους, ετοιμάστηκαν να επιτεθούν στον Γουέλινγκτον. Ξημέρωνε η 18η Ιουνίου. Ηταν μια μέρα βροχερή και ο Ναπολέων αποφάσισε να καθυστερήσει την επίθεση μήπως και το λασπωμένο έδαφος στεγνώσει. H καθυστέρηση αυτή έδωσε τον χρόνο στον Μπλύχερ να ενωθεί με τον Γουέλινγκτον.
Τρεις ημέρες μετά την ήττα του στο Βατερλό ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι και την επομένη, 22 Ιουνίου 1815, παραιτήθηκε υπέρ του γιου του γνωρίζοντας ότι αυτό ήταν απλό πρόσχημα, δεδομένου ότι ο γιος του βρισκόταν στη Βιέννη υπό την κηδεμονία του αυστριακού αυτοκράτορα. Στις 28 Ιουνίου 1815, κατά τη δεύτερη παλινόρθωση του Λουδοβίκου IH', ο νομάρχης το Παρισιού κόμης ντε Σαμπρόλ, προσφωνώντας τον βασιλιά, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την ιστορική έκτοτε έκφραση «Εκατό Ημέρες», εννοώντας το διάστημα από τις 20 Μαρτίου ως τις 28 Ιουνίου 1815, όταν ο Ναπολέων είχε ξαναπάρει τη διακυβέρνηση της Γαλλίας από τους Βουρβόνους.
H Ευρώπη αποκτά ισορροπία
Οι Εκατό Ημέρες επιτάχυναν τον ρυθμό του Συνεδρίου της Βιέννης. Τα πράγματα σοβάρεψαν. Οι διαφωνίες μεταξύ των Συμμάχων κατευνάστηκαν και άρχισαν να λαμβάνονται αποφάσεις. Ετσι το Συνέδριο ολοκλήρωσε τις εργασίες του εννέα ημέρες πριν από τη μάχη του Βατερλό. Οι σημαντικότερες αποφάσεις που πάρθηκαν είναι οι εξής:
- H Γαλλία έχασε όλα τα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Ναπολέων.
- H Ρωσία πήρε το μεγαλύτερο μέρος του Δουκάτου της Βαρσοβίας, δηλαδή της Πολωνίας.
- H Πρωσία πήρε τη Σαξονία, ένα μέρος της Πολωνίας και μερικά γερμανικά εδάφη.
- H πρώην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, την οποία είχε διαλύσει ο Ναπολέων, έγινε Γερμανική Συνομοσπονδία 39 κρατών, και όχι 300 που ήταν πριν (συμπεριλαμβανομένης και της Πρωσίας) υπό την κυριαρχία της Αυστρίας.
- H Αυστρία πήρε πίσω τα εδάφη που είχε χάσει εξαιτίας του Ναπολέοντα και αρκετά περισσότερα στη Γερμανία και στην Ιταλία.
- Ο πρίγκιπας της Οράγγης ανακηρύχθηκε βασιλιάς των Ενωμένων Κάτω Χωρών συμπεριλαμβανομένου και του Βελγίου.
- H Σουηδία πήρε τη Νορβηγία.
- H ουδετερότητα της Ελβετίας διασφαλίστηκε.
- Το Ανόβερο έγινε βασίλειο.
- H Βρετανία πήρε την αποικία του Ακρωτηρίου, τη Νότια Αφρική, διάφορες άλλες αποικίες στην Αφρική και στην Ασία καθώς και τα Ιόνια Νησιά.
- Επίσης το Συνέδριο της Βιέννης καταδίκασε το δουλεμπόριο και διασφάλισε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε διάφορους ποταμούς.
Κυρίαρχοι εν ονόματι του Θεού
Επειδή όμως η έννοια της αυτοδιάθεσης των λαών δεν είχε ακόμη επινοηθεί, η δημιουργία κρατών με ομοιογενή εθνικά χαρακτηριστικά ουδόλως απασχόλησε τους συνέδρους. Το μέλημά τους ήταν η ισορροπία δυνάμεων ούτως ώστε να αποφευχθούν οι πόλεμοι στο μέλλον και η κατασφάλιση της νομιμότητας των ηγεμόνων τής κάθε χώρας και των διαδόχων τους, έννοια που εισήγαγε στο Συνέδριο της Βιέννης ο Ταλλεϋράνδος και βρήκε ένθερμο υποστηρικτή τον Μέτερνιχ.
Με τον τρόπο αυτό το Συνέδριο επιθυμούσε να προλάβει φαινόμενα όπως του Ναπολέοντα. Εχοντας απαλλαγεί πλέον από τον Ναπολέοντα, ο οποίος εξορίστηκε στο νησί του Ατλαντικού Αγία Ελένη, οι Σύμμαχοι ξανασυναντήθηκαν στο Παρίσι το φθινόπωρο του 1815 και υπέγραψαν δύο σημαντικές συνθήκες, τη Συνθήκη της Ιερής Συμμαχίας (26 Σεπτεμβρίου 1815) και τη Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού (20 Νοεμβρίου 1815). Εμπνευστής της Ιερής Συμμαχίας ήταν ο τσάρος Αλέξανδρος A' ο οποίος οραματίστηκε μια ευρωπαϊκή συμμαχία βασισμένη στις χριστιανικές ηθικές αξίες, δηλαδή ότι οι ηγεμόνες της Ευρώπης όφειλαν να καθορίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις σύμφωνα με τα χριστιανικά ιδεώδη.
Ουσιαστικά επρόκειτο για μια εντελώς αόριστη και χαλαρή συμφωνία την οποία ωστόσο υπέγραψαν όλοι οι ηγεμόνες της Ευρώπης εκτός από τον μετέπειτα Γεώργιο Δ' της Μεγάλης Βρετανίας, ο οποίος, ως αντιβασιλεύς τότε, επικαλέστηκε συνταγματικό κώλυμα, τον Πάπα Πίο Z', ο οποίος αρνήθηκε για θρησκευτικούς λόγους, και τον Σουλτάνο Μαχμούτ B' επειδή δεν ήταν χριστιανός. Μολονότι η Ιερή Συμμαχία δεν έπαιξε κανέναν ουσιαστικό ρόλο στην Ευρώπη, οι μετέπειτα ιστορικοί τη θεωρούν σύμβολο του συντηρητισμού και της καταπίεσης των λαών της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα.
H Γαλλία και η δημοκρατία πληρώνουν
H Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού συντάχθηκε μέσα σε εντελώς διαφορετικό πνεύμα από την Πρώτη. Τη θερμή υποδοχή που επεφύλαξαν οι Γάλλοι στον αυτοκράτορά τους έπρεπε να την πληρώσουν. Μετά τις Εκατό Ημέρες, και παρά τις προσπάθειες του Ταλλεϋράνδου, η Γαλλία, έστω και των Βουρβόνων πλέον, έπρεπε να πάρει ένα μάθημα. Με τη Δεύτερη Συνθήκη του Παρισιού οι νικητές του Ναπολέοντα στο Βατερλό επέβαλαν βαρείς όρους στη Γαλλία: τα σύνορά της χαράχθηκαν στα όρια του 1790, δηλαδή έχασε τις περιοχές του Σάαρ και της Σαβοΐας, και υποχρεώθηκε να πληρώσει 700 εκατομμύρια φράγκα για πολεμικές αποζημιώσεις καθώς και να πληρώνει επί μια πενταετία τα έξοδα ενός στρατού κατοχής 150.000 ανδρών.
Σε γενικές γραμμές το Συνέδριο της Βιέννης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως επιτυχές, μολονότι οι εδαφικές ρυθμίσεις του δεν διατηρήθηκε επί πολύ. Παρά τον συντηρητισμό των ηγετών που επέβαλαν τις θελήσεις τους, οι ιστορικοί θεωρούν το Συνέδριο της Βιέννης ως την πρώτη προσπάθεια της Ευρώπης να λύσει τα προβλήματά της με διάλογο και όχι με πόλεμο. Ωστόσο οι ιδέες που εξέθρεψαν τη Γαλλική Επανάσταση δεν μπορούσαν να καταπνιγούν διά παντός. Παλινορθώνοντας παλιές μοναρχίες και ξαναχαράζοντας σύνορα χωρών, το συνέδριο αγνόησε δυνάμεις όπως τον εθνικισμό, το αίτημα για δημοκρατικές ελευθερίες και τη βιομηχανική επανάσταση.
H μοναρχία και η αριστοκρατία σύντομα βρέθηκαν αντιμέτωπες με την αναπτυσσόμενη αστική τάξη η οποία πλούτιζε από τη βιομηχανική έκρηξη. Παράλληλα οι λαοί διεκδικούσαν το δικαίωμα της ψήφου. Πολύ σύντομα, οι άνθρωποι του 19ου αιώνα άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι οι μάχες δίνονται για την πατρίδα και την ευημερία του λαού και όχι για τον μονάρχη. Οι κοινωνικοπολιτικές επαναστάσεις του 1848 τάραξαν όλες σχεδόν τις χώρες της Ευρώπης. Οι περισσότερες πνίγηκαν στο αίμα αλλά απέδειξαν τουλάχιστον ότι το πισωγύρισμα της Ευρώπης στα χρόνια πριν από το 1789, που θέλησε να επιβάλει το Συνέδριο της Βιέννης, ήταν ιστορικά καταδικασμένο.
